کشف ابزار «یک و نیم میلیون‌‌ساله» که شاید «هابیت‌ها» آن‌ها را ساخته باشند

فرادید| سال ۲۰۰۴، باستان‌شناسان گونه‌ای جدید از انسان باستانی، هومو فلورِزیِنسیس را در جزیره فلورس اندونزی کشف کردند. این گونه که نام آن از روی داستان «ارباب حلقه‌ها» گرفتند، به عنوان «هابیت» شناخته شد؛ نوعی انسان با قد یک متری که بین ۶۰ تا ۱۰۰ هزار سال پیش می‌زیست. کشف هابیت آغازگر جستجویی گسترده‌ در سراسر جزایر جنوب‌شرقی آسیا برای یافتن فسیل‌ها و آثار دیگر خویشاوندان انسان‌های اولیه شد. 

به گزارش فرادید؛ در لوزون فیلیپین، دانشمندان بعدها گونه‌ای دیگر از انسان کوچک‌جثه، هومو لوزونِنسیس (Homo luzonensis)   را یافتند که بقایای آن بین ۵۰ تا ۶۷ هزار سال قدمت داشت. در سراسر این منطقه، پژوهشگران آثاری قدیمی‌تر از فسیل‌ها کشف کرده‌اند، از جمله ابزارهای سنگی تراش‌خورده از ۱.۰۲ میلیون سال پیش در فلورس و ابزارهای سنگی ۷۰۰ هزارساله در لوزون که نشان می‌دهد انسان‌های اولیه خیلی زودتر از آنچه فسیل‌های شناخته‌شده نشان می‌دهند، به این مناطق رسیده‌اند. 

حالا در جزیره بزرگ‌تر سولاوسی اندونزی، گروهی از پژوهشگران ابزارهایی سنگی با قدمت ۱.۰۴ تا ۱.۴۸ میلیون سال کشف کرده‌اند که حضور خویشاوندان انسان‌های باستانی در این جزیره را صدها هزار سال عقب‌تر می‌برد. پیش‌تر، قدیمی‌ترین شواهد فعالیت انسانی در سولاوسی نزدیک ۱۹۴ هزار سال قدمت داشت. 

در حفاری‌های کالیو در جنوب سولاوسی اندونزی، هفت ابزار سنگی تراش‌خورده پیدا شدند که ممکن است توسط یک انسان باستانی ساخته شده باشند

گرریت ون دن برگ، دیرینه‌شناس مهره‌داران گفته: «دست‌کم یک میلیون سال پیش، انسان‌هایی که ابزار می‌ساختند در سولاوسی وجود داشته‌اند.» 

اما یک معما باقی می‌ماند: آیا این سازندگان اولیه ابزار همان «هابیت‌ها»، هومو لوزوننسیس‌ها، هومو فلورزینسیس‌ها ، خویشاوندان آن‌ها یا اعضای گونه‌ای ناشناخته بودند؟ 

کوبیدن سنگ برای ساخت ابزار

این اکتشافات به سرپرستی بودیانتو حکیم، باستان‌شناس سازمان ملی پژوهش و نوآوری اندونزی انجام شده است.  گروه پژوهشی هفت ابزار را در سنگ‌ریزه‌های ماسه‌سنگی در محلی به نام کالیو در جنوب جزیره پیدا کردند. حکیم جوان‌ترین ابزار را در سطح زمین یافت و قدیمی‌ترین ابزار نزدیک دو فوت پایین‌تر بود. با توجه به سن تقریبی سنگ‌های پیرامون و فک یک خوک عظیم که درست بالای آن دفن شده بود، قدمت ابزارها دست‌کم یک میلیون و شاید نزدیک به ۱.۵ میلیون سال تخمین زده شده است. 

جوان‌ترین ابزارهای سنگی با قدمت نزدیک ۱.۰۴ میلیون سال، نزدیک سطح ماسه‌سنگ‌ها پیدا شدند

قدیمی‌ترین ابزارها نزدیک ۱.۴۸ میلیون سال قدمت دارند و دو فوت پایین‌تر از ابزارهای جوان‌تر یافت شدند

وَن دِن بِرگ که پیش‌تر در اوایل دهه ۱۹۹۰ این منطقه را بررسی کرده بود، گفته که هرچند دو فوت عمق شاید زیاد به نظر نرسد، باید سنگ سخت را با چکش و مغار بشکنید. پژوهشگران زیر آن، بستر رودخانه‌ای باستانی را یافتند که ابزارها در آن حفظ شده بودند. 

آدام برام، باستان‌شناس و نویسنده این پژوهش گفته: «نمی‌دانیم آن‌ها با این سنگ‌های لبه‌تیز چه می‌کردند، اما شاید برای بریدن یا تراش دادن چیزی استفاده می‌شدند». 

بررسی دقیق‌تر نشان داد سنگ‌ها برای ضربه زدن با سنگ دیگر به نقاط مناسب چرخانده می‌شدند تا تراشه‌های مفیدی تولید کنند و این گواه مهارت سازنده ابزار است. برخی تراشه‌ها دوباره ضربه خوردند تا ابزارهای تیزتری از آن‌ها ساخته شود. 

عبور دریایی یا سرگردان شده با جریان‌ها؟ 

کشف این ابزارهای سنگی گواه نکته‌ی مهم دیگری است: انسان‌های باستانی، هر که بودند، به‌نوعی به این جزایر رسیدند و راهی برای بقاء پیدا کردند. 

برام فکر نمی‌کند آن‌ها این مسیر را با قایق طی کرده باشند: «ممکن است آن‌ها مانند جوندگان و میمون‌ها از سرزمین اصلی آسیا به سولاوسی عبور کردند، به شکل اتفاقی مانند بازماندگان روی قایق‌های طبیعی از گیاهان شناور، شاید پس از سونامی.» 

وم دن برگ می‌گوید: «فلورس، محل کشف هومو فلورِزیِنسیس ، صدها مایل جنوب سولاوسی است. همچنین ممکن است انسان‌های اولیه از فیلیپین (شاید هابیت‌ها شاید نه)، ابتدا به سولاوسی رسیده باشند و سپس مانند مهاجرت حیوانات به فلورس منتقل شده باشند.» 

«اگر جزایر را از شمال تا جنوب بررسی کنید، جمعیت جانوری فقیرتر می‌شود. لوزون دارای کرگدن، گاومیش، گوزن، خوک وحشی و دو نوع فیل بود؛ سولاوسی هیچ‌گاه کرگدن نداشت اما خوک وحشی و هر دو نوع فیل را داشت؛ فلورس تنها یک نوع فیل و چند گونه موش داشت.» 

کشف اخیر در کالیو در جنوب سولاوسی اندونزی، حضور خویشاوندان انسان‌های باستانی در این جزیره را صدها هزار سال عقب می‌برد

رابطه بین انسان‌های سولاوسی و هومو فلورزینسیس‌ها و هومو لوزوننسیس‌ها بدون فسیل روشن نیست، اما ممکن است دست‌کم نسبت دوری داشته باشند. 

گونه ما یعنی هومو ساپینز و خویشاوندان ما یعنی نئاندرتال‌ها و دنیسوان‌ها، هنوز وجود نداشتند، بنابراین ون دن برگ می‌گوید انسان‌های کوچک‌جثه ممکن است از هومو ارکتوس مشتق شده باشند، «که می‌دانیم در زمان و مکان مناسب روی سرزمین اصلی حضور داشت.» 

توماس اینجیکو، دیرین‌شناس و محقق، موافق است که هومو ارکتوس محتمل‌ترین جد انسان‌های سولاوسی آن دوره است. اینجیکو پژوهشی را در سال ۲۰۱۸ سرپرستی کرد که قدیمی‌ترین ابزارهای سنگی و شواهد قصابی حیوانات در فیلیپین را ثبت کرد. 

او هشدار می‌دهد: «حتی اگر وسوسه‌انگیز باشد که فکر کنیم انسان‌ها ابتدا به سولاوسی رسیدند، یافته‌های بیشتر ممکن است از لوزون و فلورس پیدا شود. بنابراین هنوز زود است درباره مسیرهای مهاجرت سریع نتیجه‌گیری کنیم.» 

پس، آیا انسان‌های باستانیِ سازنده‌ی ابزارهای سنگی در سولاوسی هابیت‌ها، هومو لوزوننسیس‌ها، هومو ارکتوس‌ها یا گونه دیگری بودند؟ بدون فسیل، پاسخ دست‌کم در حال حاضر ناشناخته است. 

ون دن برگ می‌گوید: «می‌توانم بدون تردید بگویم در سولاوسی، شکار برای یافتن انسان‌های اولیه به زودی آغاز خواهد شد.»

مترجم: زهرا ذوالقدر