ماه نارنجی، امشب آسمان ایران را رنگی می‌کند

امشب یکشنبه ۱۶ شهریور، آسمان ایران شاهد یکی از زیباترین پدیده‌های نجومی خواهد بود؛ ماه‌گرفتگی کامل. در این شب، ماه به‌طور کامل وارد سایه زمین می‌شود و خسوفی تماشایی در سراسر کشور قابل مشاهده خواهد بود.

ماه‌گرفتگی یا خسوف پدیده‌ای نجومی است که در آن، زمین بین خورشید و ماه قرار می‌گیرد و سایه‌ آن بر سطح ماه می‌افتد. این پدیده تنها در زمان ماه کامل (بدر) رخ می‌دهد و به‌سبب هم‌راستایی سه جرم آسمانی یعنی خورشید، زمین و ماه شکل می‌گیرد.

در این تصویر مناطق قرمز رنگ مناطقی از زمین هستند که ساکنانش رخداد ماه‌گرفتگی امشب را به طور کامل مشاهده خواهند کرد.

ماه چگونه در سایه زمین پنهان می‌شود؟

هنگامی‌ که این هم‌راستایی به‌گونه‌ای باشد که ماه وارد سایه‌ زمین شود، بخشی یا تمام نور خورشید که به سطح ماه می‌تابد قطع شده و ماه به‌تدریج تاریک می‌شود.

کاظم کوکرم، سخنگوی کمیته آماتوری انجمن نجوم ایران در‌باره مشاهده این پدیده در ایران می‌گوید: « شامگاه روز یکشنبه 16 شهریورماه، پس از غروب خورشید شاهد رخداد ماه‌گرفتگی در ایران و به طور کلی آسیا، اقیانوسیه، بخشهای زیادی از قاره آفریقا و شرق اروپا هستیم. یعنی این پدیده در تمام این مناطق دیده می‌شود. بالطبع در تمام پهنای ایران هم تمام هموطنان می‌توانند پدیده ماه گرفتگی را ببینند.»

اوج ماه‌گرفتگی کامل لحظه‌ای است که ماه به‌طور کامل در مرکز سایه‌ زمین قرار می‌گیرد و بیشترین تاریکی را تجربه می‌کند. در این زمان، رنگ ماه معمولاً به قرمز یا نارنجی تیره تغییر می‌کند که به آن در اصطلاح عوام ماه خونین نیز گفته می‌شود. این مرحله، زیباترین و چشمگیرترین بخش خسوف است و معمولاً چند دقیقه تا بیش از یک ساعت ادامه دارد.

کوکرم در توضیح جزئیات این رویداد می‌گوید: « در جریان ماه گرفتگی، ماه در هنگام گردش به دور زمین از دل سایه زمین در فضا عبور می‌کند و قبل از اینکه وارد سایه بشود، ابتدا وارد نیم سایه می‌شود و بعد به تدریج وارد سایه زمین می‌شود. در اوج ماه گرفتگی دقیقا مراکز ماه، زمین و خورشید هر سه روی یک صفحه قرار می‌گیرد و ما شاهد این پدیده هستیم و بعد به تدریج ماه از سایه زمین و بعد از نیم سایه زمین خارج شده و ماه گرفتگی به پایان می‌رسد.»

مراحل خسوف؛ از نیم‌سایه تا تاریکی کامل

ماه‌گرفتگی کامل در چند مرحله رخ می‌دهد و هر یک به‌تدریج قابل مشاهده است. این پدیده با ورود ماه به نیم‌سایه‌ زمین آغاز می‌شود، سپس به مرحله‌ گرفتگی جزئی می‌رسد و در ادامه، ماه به‌طور کامل در سایه‌ی زمین فرو می‌رود. پس از اوج گرفتگی، روند به‌صورت معکوس طی می‌شود تا ماه به حالت عادی بازگردد. تمام مراحل این پدیده طی چند ساعت در آسمان شب قابل مشاهده خواهد بود.

سخنگوی کمیته آماتوری انجمن نجوم ایران در ارتباط با زمان‌بندی این پدیده نجومی چنین توضیح می‌دهد: « شروع ماه گرفتگی نیم سایه‌ای را در ایران از حدود ساعت 18 و 56 دقیقه است که قرص ماه وارد نیم سایه زمین می‌شود. در اینجا ما با چشم غیر مسلح چیزی از کاهش نور روی قرص ماه احساس نمی‌کنیم و آن چیزی که بیشتر به چشم می‌آید، از حدود ساعت 19 و 57 دقیقه اتفاق می‌افتد که قرص ماه به تدریج وارد سایه زمین می‌شود.

درواقع ساعت 8 شب به بعد ما کم کم می‌بینیم که یک سمت قرص ماه شروع به تیره شدن می‌کند و لبه آن تیرگی هم گرد است. گردی لبه به خاطر گردی سایه زمین است. از حدود 2700 سال پیش در هنگام ماه گرفتگی منجمان می‌دانند که در هنگام ماه گرفتگی سایه زمین است که روی ماه می‌افتد و یکی از آن راه‌های ساده اثبات کروی بودن زمین این است که به لبه سایه ماه در هنگام ماه گرفتگی نگاه کنیم که روی قرص ماه می‌افتد.»

ماه‌گرفتگی‌ها بسته به میزان ورود ماه به درون سایه‌ی زمین، در انواع مختلفی رخ می‌دهند. در این میان، خسوف کلی باشکوه‌ترین نوع آن است که طی آن تمام قرص ماه در تاریکی فرو می‌رود و رنگی سرخ‌فام به خود می‌گیرد.

در تصویر زیر زمان‌های مهم در عبور ماه از سایه زمین را مشاهده می‌کنید.

کوکرم درباره زمان نارنجی شدن ماه می‌گوید: «از حدود ساعت 9 شب قرص ماه کاملا وارد سایه زمین می‌شود و ما می‌بینیم که رنگ ماه به حالت نارنجی تیره یا آجری درمی‌آید و شاهد خسوف کلی هستیم. یعنی خسوفی که در جریان آن قرص ماه به طور کامل وارد سایه زمین می‌شود. در ماه گرفتگی جزئی بخشی از قرص ماه با سایه زمین پوشیده می‌شود.

اوج ماه گرفتگی کلی در ساعت 21 و 41 دقیقه و 46 ثانیه اتفاق می‌افتد و پایان این ماه گرفتگی که ماه شروع کند به خروج از سایه زمین، ساعت 22و 23 دقیقه اتفاق می‌افتد.»

پایان آرام خسوف کامل

با گذر ماه از سایه زمین، روشنایی آن به‌تدریج بازمی‌گردد و رنگ طبیعی خود را دوباره به دست می‌آورد. این روند آرام، پایان ماه‌گرفتگی را رقم می‌زند و ماه بار دیگر درخشان در آسمان شب ظاهر می‌شود.

کوکرم زمان پایان این پدیده زیبا را توضیح می‌دهد: «ساعت 23 و 27 دقیقه یعنی حدود 64 دقیقه بعد از آن قرص ماه به طور کامل از سایه زمین بیرون می‌آید. آن موقع انگار قرص ماه روشن شده اما هنوز ماه در نیم‌سایه زمین در فضا است.

خروج ماه از نیم سایه زمین یا پایان خسوف نیم‌سایه ای در ساعت 25 دقیقه بامداد دوشنبه 17 شهریورماه اتفاق می‌افتد.»

برخی رسانه‌ها اعلام کرده‌اند که چنین پدیده‌ای در ایران بی‌سابقه است و در آینده نیز اتفاق نخواهد افتاد. کوکرم در توضیح این روایت می‌گوید: «آخرین باری که در ایران شاهد ماه گرفتگی کلی بودیم 5 مرداد 1397 بود و مرتبه بعدی حدود سه سال بعد شاهد چنین ماه گرفتگی کاملی خواهیم بود. ضمن این که هیچ کدام از ادعاهایی مثل ماه خونین به لحاظ علمی درست نیست.»