تهدیدی خاموش برای کشور / مهاجرت اجباری در راه است!

فرونشست زمین این روزها به یکی از بزرگ ترین چالش های زیست محیطی و زیرساختی ایران تبدیل شده است. کارشناسان آن را «زلزله خاموش» می نامند؛ پدیده ای که آثارش از ترک خوردن ساختمان ها تا تهدید بناهای تاریخی و حتی تشدید بحران گرد و غبار گسترده است. در همین زمینه با علیرضا شهیدی، رئیس سابق سازمان زمین شناسی و اکتشافات معدنی کشور به گفت وگو نشستیم.

مشروح این گفت و گو را در ادامه مطالعه خواهید کرد:

برداشت بی رویه آب، ریشه اصلی فرونشست

شهیدی گفت: فرونشست زمانی رخ می دهد که ورودی آب به آبخوان ها کمتر از خروجی باشد. به عنوان مثال اگر ۵۰۰ میلی متر آب به زمین نفوذ کند اما بیش از ۱۵۰ میلی متر برداشت شود، این عدم تعادل منجر به تراکم لایه های رسوبی و بروز ترک ها در سطح زمین خواهد شد.

وی افزود: در تهران به جز مناطق ۱۸ و ۱۹ که روی رسوبات دانه ریز قرار دارند، فرونشست گسترده ای مشاهده نمی شود. در این دو منطقه ترک خوردگی ساختمان ها به دلیل فرونشست رخ داده است اما در بیش از ۸۵ درصد مناطق تهران به دلیل قرار گرفتن روی رسوبات درشت دانه، خطر جدی وجود ندارد.

بحران در سراسر کشور به جز گیلان

رئیس سابق سازمان زمین شناسی تصریح کرد: هم اکنون از میان ۶۰۹ دشت کشور، بیش از ۴۰۰ دشت در محدوده قرمز قرار دارند و بهره برداری از آنها نباید ادامه یابد. سایر دشت ها نیز شرایط مناسبی ندارند ولی هنوز به مرحله قرمز نرسیده اند.

او ادامه داد: از ۳۱ استان کشور، در ۳۰ استان پدیده فرونشست گزارش شده و تنها استان گیلان از این بحران در امان است. استان اصفهان بدترین شرایط را دارد، چرا که زبانه های فرونشست وارد بافت شهری شده و حتی بناهای تاریخی این شهر را تهدید کرده است.

زلزله خاموش؛ مجموعه ای از بحران ها

شهیدی گفت: فرونشست صرفا محدود به نشست زمین نیست، بلکه زنجیره ای از بحران ها را به دنبال دارد. زمانی که لایه های زمین متراکم شوند، حتی در دوره های ترسالی نیز آب به زمین نفوذ نخواهد کرد و این موضوع منجر به سیلاب، از بین رفتن خاک حاصلخیز، زمین لغزش و شکل گیری کانون های گرد و غبار داخلی می شود.

وی افزود: در بسیاری از نقاط ایران نرخ فرونشست سالانه به چند سانتی متر و حتی چند ده سانتی متر می رسد، در حالی که در کشورهای اروپایی تنها چهار میلی متر نشست به عنوان شرایط بحرانی اعلام می شود.

آینده تاریک منابع آب ایران

شهیدی با اشاره به روند تاریخی منابع آبی کشور گفت: در دهه ۱۳۴۰ حجم آب تجدیدپذیر ایران حدود ۱۳۰ میلیارد متر مکعب بود اما در دهه ۱۴۰۰ این رقم به حدود ۹۰ تا ۹۵ میلیارد متر مکعب کاهش یافت.

وی افزود: با افزایش جمعیت، تداوم کشاورزی سنتی و تغییرات اقلیمی، مصرف آب کشور به شدت بالا رفته است. پیش بینی ها نشان می دهد تا سال ۲۰۴۰ میلادی، خاورمیانه با موج های شدید خشکسالی مواجه خواهد شد و ایران به کانون گرم ترین مناطق جهان بدل می شود.

خطر مهاجرت و جنگ های آبی

رئیس سابق سازمان زمین شناسی تاکید کرد: ادامه این روند به معنای از دست رفتن زمین های حاصلخیز، غیرقابل سکونت شدن مناطق وسیع و شکل گیری مهاجرت های گسترده خواهد بود.

وی گفت: در آینده جنگ ها بر سر منابع آب آشامیدنی شکل می گیرند و کشورهایی که دسترسی محدودتری دارند، بیشترین آسیب را متحمل خواهند شد.

فرونشست و زلزله؛ رابطه ای وجود ندارد

شهیدی در پاسخ به این پرسش که آیا فرونشست می تواند خطر زلزله در تهران را افزایش دهد، گفت: هیچ ارتباطی میان این دو وجود ندارد. به گفته او، فرونشست تنها بر آبخوان های کم عمق تا عمق ۲۰۰ یا ۳۰۰ متری اثر دارد، در حالی که زمین لرزه ناشی از شکستگی لایه های عمیق تر زمین در عمق هفت تا پانزده کیلومتری است.