بازتعریف ابهام راهبردی در سیاست هسته‌ای ایران

در پی پایان جنگ دوازده‌روزه‌ای که نه‌تنها معادلات امنیتی منطقه را وارد مرحله‌ای تازه کرد، بلکه ابعاد نگران‌کننده‌ای را در فضای بین‌المللی پیرامون برنامه هسته‌ای ایران برجسته ساخت، سرنوشت بخشی از اورانیوم غنی‌شده ۶۰ درصدی در سایت فردو به یکی از مباحث کلیدی در میان محافل سیاسی غرب تبدیل شد.

اظهارنظرهای متعدد از سوی مقامات اروپایی و آمریکایی، و تأکیدهای مکرر چهره‌هایی چون دونالد ترامپ مبنی بر لزوم «نابودی کامل» این ذخایر، نشان‌دهنده اهمیت نمادین و راهبردی این موضوع در جنگ ادراکی علیه ایران است. پرسش اصلی غرب، روشن شدن وضعیت دقیق این مواد حساس و راهبردی است؛ پرسشی که جمهوری اسلامی ایران، تاکنون از پاسخ شفاف به آن خودداری کرده است. و این خود، یک راهبرد است.

موضع‌گیری عراقچی؛ ابهام‌سازی یا مدیریت بحران؟

در چنین شرایطی، اظهارات اخیر عباس عراقچی، دیپلمات ارشد کشورمان، مبنی بر اینکه «اورانیوم غنی‌شده در محل بمباران‌شده قرار داشته و اکنون زیر آوار است»، از منظر نگارنده نه‌تنها یک موضع فنی، بلکه حرکتی سنجیده در چارچوب یک راهبرد کلان برای مدیریت بحران و جلوگیری از تسلط دشمن بر داده‌های میدانی است.

این سخنان – که آشکارا در امتداد تصمیم‌سازی کلان نهادهای حاکمیتی مطرح شده‌اند – هدفی دوگانه را دنبال می‌کنند: نخست، ایجاد وقفه‌ای در روند فشارهای سیاسی و دیپلماتیک بر ایران؛ دوم، بازآرایی صحنه گفت‌وگوی داخلی پیرامون پرونده هسته‌ای، بدون آنکه اصل برنامه مورد خدشه قرار گیرد.

نقدها، اقتضائات دموکراسی و مسئولیت جمعی در شرایط اضطراری

طبیعتاً چنین موضع‌گیری‌هایی نمی‌تواند از نقدها و تحلیل‌های متفاوت در فضای سیاسی کشور مصون بماند. اما آنچه اهمیت دارد، پذیرش تنوع دیدگاه‌ها در چارچوب گفتمان مردم‌سالاری دینی است که اساس سیاست داخلی جمهوری اسلامی را تشکیل می‌دهد.

اختلاف‌نظر در خصوص نحوه مدیریت یک بحران، نه تنها غیرعادی نیست، بلکه در بسیاری از موارد به تصمیم‌سازی دقیق‌تر و واقع‌گراتر منتهی می‌شود. آنچه خطرناک است، تلاش برای تبدیل این اختلافات به دوگانه‌سازی‌های کاذب و منازعه‌ای بی‌پایان در سطح جامعه است؛ وضعیتی که می‌تواند همبستگی ملی را در لحظات حساس تضعیف کند.

در این چارچوب، نقش رسانه‌ها، نخبگان و فعالان سیاسی، ایجاد فضایی برای گفت‌وگوی آزاد و تحلیل‌محور است؛ فضایی که در آن، نه منتقد به خیانت متهم شود و نه مسئول تصمیم‌گیر، آماج تخریب قرار گیرد. نتیجه نهایی این فرآیند باید آگاهی‌بخشی به افکار عمومی و تقویت انسجام ملی باشد.

ضرورت ابهام راهبردی در برابر بازرسی‌های هدفمند

واقعیت این است که غرب – و به‌ویژه نهادهایی چون آژانس بین‌المللی انرژی اتمی – با توسل به مکانیسم‌های حقوقی در پی بازسازی تصویری روشن و به‌روز از ظرفیت‌های هسته‌ای ایران هستند. در این مسیر، بازرسی‌های ویژه و گزارش‌های دقیق، نقشی کلیدی ایفا می‌کند. هرگونه شفاف‌سازی زودهنگام می‌تواند در خدمت طراحی سناریوهای تنبیهی جدید علیه ایران قرار گیرد.

از این منظر، حفظ ابهام درباره وضعیت اورانیوم غنی‌شده – دست‌کم تا زمان آواربرداری – اقدامی کاملاً منطقی در قالب «راهبرد مهار ادراکی» است. یعنی اینکه طرف مقابل نه به اطمینان از ضعف ایران برسد و نه به قطعیت در خصوص توانایی‌های آن. این وضعیت موسوم به خوف و رجا، یکی از پایه‌های بازدارندگی غیر مستقیم در شرایط غیرمتقارن است.

جمع‌بندی؛ عقلانیت امنیتی در لباس دیپلماسی

سخنان عراقچی را باید در قالب یک عقلانیت امنیتی و نه صرفاً یک موضع‌گیری دیپلماتیک تحلیل کرد. 

در دوره‌ای که مولفه‌های جنگ ترکیبی علیه ایران، از حوزه نظامی فراتر رفته و وارد ساحت‌های اطلاعاتی، روانی و ادراکی شده، هر اظهارنظر رسمی می‌تواند به‌مثابه یک ابزار برای جهت‌دهی افکار عمومی و سیاست خارجی تلقی شود.

در نهایت، اصل حاکم بر رفتار سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران در شرایط فعلی، باید مبتنی بر ابهام هدفمند، گفت‌وگوی داخلی، و هوشمندی در برابر ابتکارات دشمن باشد. این سه ضلع، می‌توانند در کنار یکدیگر، تضمین‌کننده ثبات داخلی، کاهش فشارهای خارجی و مدیریت مؤثر بحران‌های پیش‌رو باشند.