چطور تبِ تحلیل «زبان بدن» محبوب شد؟

باشگاه خبرنگاران جوان – کافی است دو سیاستمدار با هم دیدار کنند، یک سلبریتی در برنامه‌ای گفتگومحور شرکت کند، یا از دیداری دیپلماتیک چند عکس منتشر شود، بلافاصله متخصصانِ خودخواندۀ «تحلیل زبان بدن» از راه می‌رسند و در ویدئوهایشان با زوم‌کردن روی حالت دست یا زاویۀ نگاه آدم‌ها تحلیل می‌کنند که اینجا سوژه داره دروغ می‌گوید، آنجا مضطرب و خشمگین است، یا بدین شکل در حال نشان دادن قدرت یا ضعفش است. اما پژوهشگرانی که دربارۀ رفتار غیرکلامی تحقیق می‌کنند، دربارۀ این دست تحلیل‌ها خوشبین نیستند.

وینسنت دنو، پژوهشگری که در دانشگاه مک‌گیل نشانه‌های غیرکلامی رفتار انسان‌ها را مطالعه می‌کند، می‌گوید: تحلیل زبان بدن خیلی وقت‌ها چیزی بیش از یک شبه‌علم نیست.

ویدئویی که تک تک حرکات بدن امبر هرد را در دادگاه علیه جانی دپ تحلیل می‌کرد، بیش از ۲.۸ میلیون‌بار در یوتیوب دیده شده است. ویدئوهای تحلیل زبان بدن اعضای خاندان سلطنتی انگلستان، جزء محبوب‌ترین ویدئوها در شبکه‌های اجتماعی بریتانیا است. اما آنچه اغلبِ این ویدئوها به خوردِ مخاطب می‌دهند بسیار ساده‌انگارانه است: حرکت الف را می‌توان مستقیماً به معنای ب تعبیر کرد. به همین راحتی! بااین‌حال، مطالعات مکرراً نشان داده‌اند زبان بدن مثل کتاب نیست که بشود آن را به‌دقت «خواند»، به‌ویژه زمانی که سعی در تشخیص فریب داریم.

رشته‌های مختلفی مثل روان‌شناسی، ارتباطات و رفتارشناسی، به‌درستی بر اهمیتِ زبان بدن در فهم تعاملات انسانی تأکید می‌کنند، اما همزمان هشدار می‌دهند که هیچ «زبانِ» ذاتی و جهان‌شمولی برای همۀ بدن‌ها وجود ندارد.

دنو می‌گوید «عموم مردم فکر می‌کنند رفتار غیرکلامی فقط به یک درد می‌خورد: تشخیص اینکه چه کسی دروغ می‌گوید و چه کسی راست.» به‌علاوه باور دارند تشخیص این مسئله چندان دشوار نیست. اما او در پژوهشی در سال ۲۰۲۰، از افراد خواست در فیلم‌های ضبط‌شده از عبورومرور کشتی‌ها، قاچاقچیان را شناسایی کنند. مشاهده‌گران ادعا می‌کردند به‌دنبال نشانه‌های عصبی‌بودن و خشونت در رفتار سرنشینان کشتی هستند، ولی تنها ۲.۳۹ درصد به‌درستی قاچاقچیان را شناسایی کردند؛ درصدی که «از درصد انتخاب‌های الابختکی هم به‌طور قابل‌توجهی پایین‌تر» بود.

تحلیل زبان بدن در شبکه‌های اجتماعی، عموماً از سوگیریِ تأییدی تغذیه می‌کند: اگر از فلان سلبریتی متنفرید، چه چیز بهتر از آنکه «مدرکی علمی» در دست داشته باشید مبنی بر دروغگو و دسیسه‌چین‌بودن او؟ امبر هرد نمونۀ خوبی است. سازندۀ ویدئوی تحلیل زبان بدن او می‌گوید: حالت بی‌اعتنای چشم‌هایش را نگاه کنید، او قربانی نیست، خودش تجاوزگر است.

تحلیل زبان بدن تا وقتی نوعی سرگرمی است، خطری ندارد. اما مسئله جایی بغرنج می‌شود که یک عضو هیئت منصفه، یا مدیران منابع انسانی شرکت‌ها، تصمیم می‌گیرند از این نشانه‌ها برای قضاوت و تصمیم‌گیری دربارۀ آدم‌ها استفاده کنند. اگرچه درک زبان بدن به ما کمک می‌کند تا عواطف انسانی را بهتر درک کنیم، اما تقریباً هیچ‌وقت شواهدی قابل‌اعتماد دربارۀ گناه‌کار یا بی‌گناه بودن آدم‌ها ارائه نمی‌دهد. دنو می‌گوید: با اطمینان می‌توانیم بگوییم زبان بدن قرار نیست هیچ رازی را «افشا» کند، پس نباید توقعی بیجا از آن داشته باشیم.

منبع: ترجمان علوم انسانی