وقتی حافظ و سعدی آنلاین می‌شوند

باشگاه خبرنگاران جوان – صبح را با اسکرول کردن اینستاگرام شروع می‌کنیم؛ میان انبوهی از عکس‌ها و ویدئوها، ناگهان چشممان به بیتی از حافظ می‌افتد: «رسید مژده که ایام غم نخواهد ماند». کمی پایین‌تر، در استوری دوستی، سهراب سپهری از «صدای پای آب» می‌گوید. در پست دیگری، سعدی زمزمه می‌کند: «در آن نفس که بمیرم در آرزوی تو باشم…» 

اینستاگرام و تلگرام حالا به دیوانی بی‌انت‌ها بدل شده‌اند؛ جایی که شعر کلاسیک و معاصر کنار هم زنده‌اند و هر روز در کپشن‌ها، استوری‌ها و پست‌ها، مخاطب عجول امروز را برای لحظه‌ای مکث وادار می‌کنند.

دیگر دوران آن گذشته که شعر تنها در دیوان‌های قطور، مجالس ادبی یا کتابخانه‌ها جریان داشته باشد. امروز شعر در فضای مجازی نیز نفس می‌کشد.

شعر فارسی که قرن‌هاست به‌عنوان ستون هویت فرهنگی ایرانیان شناخته می‌شود، در عصر شبکه‌های اجتماعی نه‌تنها کمرنگ نشده بلکه شکل تازه‌ای از حیات را تجربه می‌کند. 

حال در آستانه روز شعر و ادب فارسی، پرسش این است: کدام شاعران بیش‌تر در این فضا وایرال می‌شوند و چرا شعر هنوز برای ایرانیان جذابیت دارد؟

حافظ، سعدی و مولانا؛ میراث همیشه زنده

در بررسی صفحات پرمخاطب فارسی در اینستاگرام، نام حافظ، سعدی و مولانا بیش از همه به چشم می‌خورد. دلیل اصلی روشن است؛ شعر این بزرگان کوتاه و ایجازگونه است؛ مناسب کپشن‌ها، کارت‌متن‌ها و استوری‌های سریع. ابیاتشان می‌تواند چند معنا داشته باشد؛ یک بیت حافظ می‌تواند برای تبریک تولد، تسلیت، عاشقانه یا حتی پست انگیزشی استفاده شود. لحن آنها فراتاریخی است؛ به همین دلیل نسل امروز هم با همان اشعار قرن‌ها پیش ارتباط برقرار می‌کند.

مولانا نیز جایگاهی ویژه دارد؛ شعر عرفانی او نه‌تنها در میان فارسی‌زبانان بلکه در ترجمه‌های انگلیسی در سطح جهانی وایرال می‌شود. شاهنامه فردوسی هرچند کمتر در جریان روزمره دیده می‌شود، اما در بزنگاه‌های ملی و ورزشی (مثل مسابقات فوتبال یا مناسبت‌های میهنی) ابیاتش به‌شکل گسترده بازنشر می‌شود.

فروغ، شاملو و سپهری؛ صدای نسل امروز

در کنار کلاسیک‌ها، برخی شاعران معاصر نیز به‌طور مداوم در فضای مجازی حضور دارند:

فروغ فرخزاد با زبان شخصی، عاشقانه و گاه اعتراضی‌اش در دل جوانان جا دارد. شعر‌های او به ویژه در صفحات دختران و زنان جوان بسیار دیده می‌شود.

احمد شاملو با شعر سپید و لحن انتقادی، اغلب در پست‌های اجتماعی و سیاسی حضور پررنگ دارد.

سهراب سپهری با زبانی ساده و طبیعت‌گرا، انتخاب محبوب برای استوری‌های مینیمال و پست‌های تصویری است.

این شاعران به‌نوعی صدای نسل امروز هستند؛ زبانی ساده، احساسی و متناسب با روحیات جامعه جوانی که دنبال بیان سریع و صریح احساساتش است.

چرا شعر هنوز محبوب است؟

راز اصلی در قابلیت ارتباط‌گیری شعر با قشر‌های مختلف جامعه نهفته است. شعر حافظ و سعدی را استاد دانشگاه هم می‌خواند، دانشجوی جوان هم در استوری‌اش می‌گذارد. فروغ و شاملو برای نسل جوان شور و اعتراض‌اند و سپهری برای کسانی که دنبال آرامش و طبیعت‌اند.

زبان شعر، به ویژه شعر فارسی، زبانی گیرا، موجز و چندلایه است؛ در دو مصراع می‌تواند عمیق‌ترین احساس‌ها و اندیشه‌ها را منتقل کند. همین ایجاز، شعر را مناسب رسانه‌هایی، چون اینستاگرام کرده که زمان و حوصله مخاطب در آن محدود است.

از سوی دیگر، ایرانیان ذاتاً و به واسطه پیشینه فرهنگی‌شان با شعر پیوند خورده‌اند. شاهنامه‌خوانی در خانه‌های قدیمی، فال حافظ در شب یلدا یا نقل ابیات سعدی در گفت‌و‌گو‌های روزمره نشان می‌دهد شعر همیشه بخشی از زندگی ایرانیان بوده است. به همین دلیل، حتی در عصر دیجیتال هم شعر برایشان آشنا، دلنشین و کاربردی باقی مانده است.

الگو‌های وایرال شدن شعر

بررسی صفحات پرمخاطب نشان می‌دهد چند ویژگی در وایرال شدن شعر‌ها کلیدی است:

کوتاهی و ایجاز؛ اشعار کوتاه سریع‌تر منتشر می‌شوند.

چندمعنایی بودن؛ بیتی که در موقعیت‌های مختلف کاربرد داشته باشد، بیشتر دست‌به‌دست می‌شود.

تصویرپذیری؛ ابیاتی که به‌سادگی روی یک عکس یا طراحی گرافیکی بنشینند، بیشتر دیده می‌شوند.

مناسبتی بودن؛ اعیاد، سالگرد‌ها یا رخداد‌های اجتماعی بهانه‌ای برای موج بازنشر هستند.

هویت نسلی؛ جوانان بیشتر به شعر‌هایی گرایش دارند که زبان ساده و شخصی دارند.

حمیدرضا شکارسری، شاعر و منتقد ادبی، درباره نسبت شعر و فضای مجازی می‌گوید: «نه تنها شعر، بلکه هر پدیده فرهنگی دیگری هم باید تغییر زمان و گفتمان‌ها را بپذیرد. باید بپذیریم که شرایط تغییر کرده و دیگر نمی‌توان تنها به انتشار سنتی مجموعه اشعار در قالب کتاب اکتفا کرد. چه بخواهیم و چه نخواهیم رشد تکنولوژی در نوع سرایش اشعار هم اثر گذاشته است. شاید فضای مجازی منجر به کوتاه و ساده‌سازی اشعار شده باشد، اما مسأله این‌جاست که این شیوه مناسب مخاطب عجول امروز است که فرصتی برای خواندن آثار طولانی ندارد.»

این نگاه نشان می‌دهد که فضای مجازی نه دشمن شعر است و نه ناجی آن؛ بلکه بستری تازه است که شاعران و مخاطبان را به گفت‌وگویی نو دعوت می‌کند.

شعر ایرانی در عصر دیجیتال، نه‌تنها کم‌رنگ نشده بلکه به اقتضای رسانه‌های جدید، شکلی تازه یافته است. البته که ممکن است مشکلاتی نظیر پیدایش شاعران مجازی و نسبت دادن شعر‌های نادرست به شاعران بزرگ شود که این خود بحث دیگری در زمینه مدیریت فضای مجازی است. 

راز ماندگاری و وایرال شدن شعر، در زبان گیرا، ایجاز و ریشه‌دار بودن آن در فرهنگ ایرانی است؛ فرهنگی که قرن‌ها با شعر زیسته و همچنان در دنیای مجازی هم با شعر زندگی می‌کند. به بیان دیگر، اگر رسانه تغییر کرده، شعر همچنان یکی از محبوب‌ترین زبان‌های ارتباطی ایرانیان باقی مانده است.

منبع : فارس