بررسی طرح انحصار سلاح در دست دولت لبنان و چالش‌های خلع سلاح حزب‌الله

تصویب طرح «انحصار سلاح در دست دولت» در اوایل سپتامبر ۲۰۲۵ توسط کابینه لبنان، نقطه عطفی تازه در معادلات سیاسی و امنیتی این کشور به شمار می‌آید. طرحی که بنا به پیشنهاد ارتش لبنان به تصویب رسیده، رسماً بر انتقال تدریجی سلاح به انحصار نیروهای دولتی تأکید دارد و عملاً خلع سلاح حزب‌الله را هدف قرار داده است. با این حال، عدم تعیین جدول زمانی جامع، محرمانگی مفاد و تصویب بدون مشارکت وزرای شیعی، از همان ابتدا نشانه‌های بحران در اجرای آن را برجسته ساخته است. این یادداشت با نگاهی تحلیلی به ابعاد مختلف طرح، دلایل تصویب، مراحل اجرا، چالش‌های پیش رو و پیامدهای احتمالی آن برای آینده لبنان و منطقه می‌پردازد.

نبود جدول زمانی: تاکتیک یا اعتراف به ناتوانی؟

یکی از نکات مهم طرح، پرهیز از تعیین مهلت زمانی کلی است. هرچند ارتش متعهد شده که در مرحله نخست (جنوب رودخانه لیتانی) طی سه ماه اقدامات خود را تکمیل کند، اما فقدان جدول زمانی جامع نشان می‌دهد دولت به دشواری‌های پیشِ رو واقف است.

حزب‌الله به دلیل سابقه دفاع از مرزهای لبنان، به‌ویژه در جنگ ۲۰۰۶، پایگاه اجتماعی قدرتمندی دارد و خلع سلاح آن به سادگی امکان‌پذیر نیست. از این منظر، عدم تعیین ضرب‌الاجل را می‌توان هم تاکتیکی برای گریز از بازخواست و هم اعترافی ضمنی به ضعف دولت و ارتش دانست. افزون بر آن، تصویب طرح بدون حضور وزرای شیعی، بار دیگر بحران هویتی و فرقه‌ای لبنان را برجسته کرده و مشروعیت این تصمیم را زیر سؤال برده است.

محرمانگی مفاد: مدیریت افکار عمومی یا نشانه ضعف؟

کابینه لبنان جزئیات طرح را محرمانه نگاه داشته و از اعلام عمومی مفاد آن خودداری کرده است. این محرمانگی بیش از هر چیز ناشی از هراس از واکنش اجتماعی و بسیج مردمی علیه طرح، به‌ویژه در مناطق حامی حزب‌الله، ارزیابی می‌شود. هرچند این رویکرد در کوتاه‌مدت می‌تواند اعتراضات را مهار کند، اما در بلندمدت زمینه‌ساز شایعات، بی‌اعتمادی عمومی و تشدید بحران مشروعیت دولت خواهد شد.

مراحل پنج‌گانه: از جنوب تا کل لبنان

بر اساس اطلاعات منتشرشده، طرح شامل پنج مرحله جغرافیایی است:

1. جنوب رودخانه لیتانی – پایگاه اصلی حزب‌الله، جایی که ارتش تاکنون بیش از ۷۵۰۰ نیرو در ۱۱۶ موقعیت مستقر کرده و صدها انبار سلاح را شناسایی نموده است.

2. بین لیتانی و اولی – قطع مسیرهای ارتباطی و لجستیکی.

3. بیروت و حومه – پرخطرترین مرحله به دلیل احتمال درگیری‌های شهری.

4. بقاع – محل تمرکز زیرساخت‌های موشکی و پهپادی حزب‌الله.

5. کل خاک لبنان – هدف نهایی برای انحصار کامل سلاح در دست دولت.

اگرچه این رویکرد مرحله‌ای با هدف عادی‌سازی خلع سلاح در افکار عمومی طراحی شده، اما واقعیت میدانی – به‌ویژه در جنوب – نشان می‌دهد ارتش با مقاومت گسترده روبه‌رو خواهد شد.

چالش‌های داخلی و فشارهای خارجی

طرح نه‌تنها اجماع داخلی ندارد، بلکه آشکارا تحت تأثیر فشارهای خارجی تصویب شده است. ایالات متحده و رژیم صهیونیستی به‌عنوان بازیگران اصلی مطرح هستند. آمریکا بسته‌های مالی حمایتی در اختیار ارتش قرار داده و اسرائیل از طریق واشنگتن بر آغاز عملیات در مناطق خاصی مانند بقاع و هرمل تأکید کرده است. در سطح داخلی، حزب‌الله صراحتاً طرح را رد کرده و آن را غیرقابل اجرا می‌داند. هشدارها درباره سناریوهایی چون جنگ داخلی یا «لیبی شدن» لبنان نیز در همین چارچوب مطرح می‌شود.

ضعف ساختاری ارتش لبنان

ارتش لبنان سال‌هاست از کمبود نیروی انسانی و تجهیزات رنج می‌برد. در جنگ‌ها و بحران‌های گذشته نیز این حزب‌الله بوده که بار اصلی دفاع را به دوش کشیده است. به همین دلیل، حتی موافقان طرح هم اذعان دارند که بدون تقویت بنیادین ارتش، این برنامه بیش از آنکه واقعیت داشته باشد، نمادی سیاسی خواهد بود و نهایتاً وابستگی لبنان به نیروهای خارجی را افزایش می‌دهد.

جمع‌بندی و چشم‌انداز

طرح انحصار سلاح در دست دولت بیش از آنکه راه‌حلی برای امنیت ملی لبنان باشد، بازتابی از بحران عمیق سیاسی، اجتماعی و ساختاری این کشور است. پیامدهای محتمل آن شامل تشدید تنش‌های داخلی، افزایش درگیری‌های فرقه‌ای و تعمیق مداخله خارجی است. هرچند حزب‌الله در شرایط کنونی با صبر استراتژیک از تشدید بحران پرهیز می‌کند، اما هرگونه اقدام عملی برای اجرای طرح می‌تواند ثبات شکننده لبنان را برهم زند.

بنابراین، راهکار واقعی نه در تحمیل طرحی یک‌جانبه، بلکه در گفت‌وگوی فراگیر میان همه جریان‌های سیاسی و تقویت واقعی ارتش نهفته است. در غیر این صورت، لبنان در معرض خطر ورود به چرخه‌ای تازه از بی‌ثباتی قرار خواهد گرفت؛ چرخه‌ای که ابعاد منطقه‌ای آن می‌تواند امنیت خاورمیانه را نیز تحت تأثیر قرار دهد.