پاسخ دانشمندان به یک پرسش علمی؛ چرا با وجود تکامل، میمون‌ها هنوز منقرض نشده‌اند؟

وقتی در مدرسه درباره تاریخ تکامل انسان یاد می‌گرفتیم، معمولاً تصویری آشنا جلوی چشم ما قرار می‌گرفت؛ ردیفی از موجودات شبیه انسان که از یک میمون ابتدایی آغاز می‌شد و در انتها به انسان امروزی می‌رسید که با غرور به سوی آینده قدم برمی‌دارد.

برای بسیاری از افراد، این تصویر نمادی از حرکت آهسته اما حتمی تکامل از موجودات ساده به موجودات پیچیده‌تر است. اما همین تصویر یک پرسش گمراه‌کننده را هم به وجود می‌آورد: اگر واقعاً تکامل به این شکل پیش می‌رود، چرا هنوز میمون‌ها و میمون‌های انسان‌نما (apes) وجود دارند؟ اگر انسان‌ها از دل نخستی‌ها پدید آمده‌اند، پس چرا هنوز گونه‌های قدیمی‌تر از آن‌ها روی زمین وجود دارند؟

شاید در نگاه اول این پرسش ساده به نظر برسد، اما پاسخ آن بخش جالبی از تاریخ مشترک تکاملی ما را آشکار می‌کند. در واقع، دانشمندان این موضوع را یکی از «برداشت‌های غلط و ماندگار» درباره ماهیت تکامل انسان می‌دانند. به همین دلیل، دیلی‌میل از برخی متخصصان برجسته خواسته تا توضیح دهند چرا باید دیدگاه خودمان نسبت به جایگاه انسان در مسیر تکامل را بازنگری کنیم.

اگر انسان امروزی از طریق تکامل به وجود آمده، پس چرا میمون‌ها هنوز منقرض نشده‌اند؟

برخی تصور می‌کنند که تکامل یک مسیر خطی است که موجودات ساده را به‌تدریج به سمت موجودات کامل‌تر هدایت می‌کند. اما واقعیت امر به مراتب پیچیده‌تر از این تصور ساده است. پروفسور روث میس، متخصص تکامل انسان از دانشگاه کالج لندن، در گفت‌وگو با دیلی‌میل توضیح می‌دهد:

به روند تکامل یک درخت نگاه کنید. همه‌ی گونه‌های زنده امروز در نوک شاخه‌ها قرار گرفته‌اند. انسان و میمون‌ها روی شاخه‌هایی هستند که در مقطعی از هم جدا شده‌اند، و هر دو شاخه همچنان وجود دارند.

اگر این شاخه‌ها را در طول نسل‌ها رو به عقب نگاه کنیم، در نهایت به یک گونه‌ی مشترک می‌رسیم. نزدیک‌ترین خویشاوندان زنده‌ انسان‌های امروزی شامپانزه‌ها و بونوبوها هستند که حدود ۹۸/۷ درصد از دی‌ان‌ای خود را با ما مشترک‌اند.

ما همچنین بسیاری از ویژگی‌ها را با خویشاوندان نخستی خود شریکیم؛ از ساختارهای آناتومیکی گرفته تا سلسله‌مراتب‌های اجتماعی پیچیده و توانایی حل مسئله. ممکن است به‌نظر برسد که انسان‌های امروزی از گروهی از شامپانزه‌ها یا بونوبوها تکامل یافته‌اند و باقی گونه‌ها در بخش پایین‌تر پله‌های نردبان تکامل باقی مانده‌اند.

اما داده‌های ژنتیکی مدرن نشان می‌دهد که این تصور درست نیست. دانشمندان انسان‌شناس بر این باورند که انسان‌ها حدود ۶ تا ۱۰ میلیون سال پیش از خانواده‌ای که شامپانزه‌ها و بونوبوها را شامل می‌شد، جدا شدند؛ گونه‌ای که در آن زمان از شاخه تکاملی جدا شد، «آخرین جد مشترک» ما نامیده می‌شود. وقتی دانشمندان درباره انسان‌های اولیه مانند نئاندرتال‌ها و انسان‌های راست‌قامت صحبت می‌کنند، ممکن است این طور تصور شود که انسان‌های امروزی جای همه گونه‌های قدیمی‌تر را گرفته‌اند.

این تصور باعث سوتفاهم می‌شود؛ طوری که فکر می‌کنیم همه گونه‌های قدیمی‌تر یا شبیه انسان شده‌اند یا از بین رفته‌اند. در واقع، «درخت زندگی» داروین مثل یک ساقه مستقیم رشد نمی‌کند، بلکه شبیه یک بوته شاخه می‌دهد و بسیاری از شاخه‌ها به مسیرهایی می‌رسند که تکامل آن‌ها متوقف شده است. نئاندرتال‌ها صرفاً شاخه‌ دیگری هستند که از آخرین جد مشترک ما، که بین ۸۰۰ هزار تا ۱۰۰ هزار سال پیش زندگی می‌کرد، جدا شده‌اند.

هیچ دلیلی وجود ندارد که شاخه‌های دیگر تکامل حتماً باید منقرض می‌شدند؛ آن‌ها فقط مسیرهای متفاوتی نسبت به مسیر ما طی کرده‌اند.

چرا میمون‌ها به اندازه انسان‌ها باهوش نشده‌اند؟

داستان تکامل ما نشان‌دهنده یک پیشرفت تدریجی پیچیده، به‌ویژه در زمینه هوش است. این هوش باعث شده تا انسان‌ها در جهان به شکل بی‌سابقه‌ای موفق شوند و بسیاری از گونه‌های نخستی دیگر را در معرض خطر قرار دهند. اما سوال اینجاست که اگر هوش ما چنین برتری عظیمی در تکامل دارد، چرا خویشاوندان نزدیک ما هم به همین اندازه باهوش نشده‌اند؟ کارشناسان می‌گویند: آنچه برای ما بسیار مهم به نظر می‌رسد، لزوماً برای موفقیت گونه‌های دیگر ضروری نیست. پروفسور میس توضیح می‌دهد:

اگر شما در جنگل‌های بارانی در گروهی از نخستی‌ها زندگی کنید که بیشتر گیاه می‌خورند، نوع هوشی که نیاز دارید با نوع هوشی که یک گوشتخوار برای شکار گروهی حیوانات بزرگ در ساوانا لازم دارد، متفاوت خواهد بود.

بنابراین، هیچ دلیلی وجود ندارد که میمون‌ها به یک گونه‌ انسان‌مانند تکامل پیدا می‌کردند. در واقع، وقتی صحبت از «موفقیت تکاملی» می‌شود، هوش انسان آن‌قدر هم که فکر می‌کنیم برتری ندارد.

دکتر جان رووان، استاد دستیار تکامل انسان در دانشگاه کمبریج، به دیلی‌میل می‌گوید:

شامپانزه‌ها و بونوبوها در محیط‌های خود بسیار موفق هستند، پس چرا سوال معکوس را نمی‌پرسیم: چرا انسان‌ها به شکل شامپانزه‌ها یا بونوبوها تکامل نیافته‌اند؟

بونوبوها به‌خصوص درگیر خشونت و کشتار بین گروهی نمی‌شوند، در حالی که ما انسان‌ها مدام گرفتار جنگ و درگیری هستیم؛ چرا ما شبیه بونوبوها تکامل نیافته‌ایم؟

بر خلاف باور رایج، انسانیت هدف نهایی تکامل نیست. دکتر رووان می‌گوید:

اغلب تصور می‌شود که ویژگی‌های انسان بهترین‌اند، اما این تقریباً همیشه درست نیست. انسان‌ها تطابق‌های جالبی دارند، اما باید به یاد داشته باشیم که میلیاردها گونه دیگر روی زمین هم ویژگی‌های خاص خود را دارند و بسیاری از آن‌ها حتی شگفت‌انگیزتر از توانایی‌های انسان هستند.

آیا ممکن است میمون‌ها در آینده به انسان تبدیل شوند؟

با این حال، اگرچه در حال حاضر میمون‌ها و میمون‌های انسان‌نما هیچ دلیلی برای تکامل هوش انسان‌گونه ندارند، اما این وضعیت همیشه پابرجا نخواهد بود. در آینده‌‌های دور، یا اگر انسان‌ها از روی زمین ناپدید شوند، ممکن است جایگاهی در طبیعت بوجود آید که برخی نخستی‌ها بتوانند آن را پر کنند. پروفسور میس می‌گوید:

هر جهش به صورت تصادفی رخ می‌دهد، اما اگر گونه‌ها در محیط‌های مشابه زندگی کنند، نمونه‌های زیادی از تکامل همگرا وجود دارد.

بنابراین کاملاً ممکن است موجودی تا حدودی شبیه ما تکامل یابد، اما این امر اجتناب‌ناپذیر نیست، زیرا محیط همیشه کمی متفاوت خواهد بود.

بنابراین سناریویی شبیه فیلم سیاره میمون‌ها (Planet of the Apes-style) در آینده‌ بسیار دور، چندان هم غیرقابل تصور نیست. با این حال، موجودی که از این فرایند طولانی تکامل به وجود می‌آید، ممکن است هیچ شباهتی به انسان‌هایی که ما می‌شناسیم نداشته باشد. دکتر ادوین د جاگر، مردم‌شناس زیستی دانشگاه کمبریج، به دیلی‌میل می‌گوید:

تکامل دقیقاً خودش را تکرار نمی‌کند، اما با گذشت زمان کافی و تحت فشارهای مناسب، ممکن است برخی از نخستی‌سانان به هوش بالاتر یا ویژگی‌های انسانی‌تر تکامل پیدا کنند.

اما آن‌ها انسان نمی‌شوند، به نظر من چیزی کاملاً جدید خواهند بود.

منبع: روزیاتو