دانش‌آموزان صدسال پیش چه کتاب‌هایی می‌خواندند؟

باشگاه خبرنگاران جوان – موزه و مرکز اسناد مجلس به مناسبت فرارسیدن ماه مهر و آغاز سال تحصیلی جدید، تصاویری از صفحه آغازین برخی از کتب چاپی درسی قدیم را که در کتابخانه مجلس نگهداری می‌شود، منتشر کرده است.

نگاهی به این اسناد و توجه به تاریخ انتشار و استفاده از این کتاب‌ها، خواندن نام‌ها و عناوین درسی و همچنین نام نویسندگان و نام چاپخانه‌هایی که این کتاب‌ها را منتشر کرده‌اند برای علاقه‌مندان و پژوهشگران جالب است، نکته دیگر اینکه روی بعضی کتاب‌های قید شده است «برای دختران» و پیداست بعضی کتاب‌های دختران و پسران تفاوت‌هایی داشته است.

موضوع جالب توجه دیگر تفاوت‌های نوع ذکر تاریخ است، روی بعضی تاریخ هجری قمری (ماه‌های قمری) ذکر شده و روی بعضی نام سال با واژه‌های ترکی و نام‌های حیوانات؛ و نشان می‌دهد کتاب‌ها مربوط به پیش از تاریخ تصویب سال‌شمار هجری شمسی هستند. می‌دانیم تقویم هجری شمسی به‌عنوان تقویم رسمی کشور ایران از تاریخ ۱۱ فروردین ۱۳۰۴ به تصویب مجلس شورای ملی رسید و از همان سال ۱۳۰۴ خورشیدی به‌عنوان تقویم رسمی کشور اجرا شد. پیش از آن، تقویم‌های دیگری مانند هجری قمری و تقویم‌های برجی و جلالی در ایران مورد استفاده بود اما مکاتبات رسمی بیشتر با تاریخ هجری قمری بود. قانون تبدیل بروج هم که در همان تاریخ تصویب شد، تقویم هجری شمسی را به شکل امروزی با نام‌های فارسی ماه‌ها (که با فروردین آغاز می‌شود و با اسفند پایان می‌یابد) و سال شمسی حقیقی رسمی ساخت و دولت را موظف به اجرای آن در ادارات دولتی کرد.

در عین حال می‌توان روند تغییر نام‌ها و سرفصل‌های درسی را با انتخاب واژه‌های جدید به جای واژه‌های عربی و انگلیسی و… بررسی کرد؛ آن وقت هنوز «پروگرام» و «مکتب» گفته می‌شد و واژه‌های «برنامه» و «دبستان» ساخته نشده بود، درس‌های تشریح بدن انسان و حیوان‌شناسی و گیاه‌شناسی و… را «علم الاشیاء» می‌نامیدند، هنوز واژه «کشاورزی» رایج نشده بود و «فلاحت» را به کار می‌بردند، هنوز کسی «وزارت فرهنگ» استفاده نکرده بود و «وزارت جلیله معارف» می‌گفتند و «انتشارات»، «دارالطباعه» بود. این موضوع نشان‌دهنده این است که بزرگان فرهنگ ایران لزوم تلاش برای واژه‌سازی فارسی و تبدیل کلمات وارد شده به این زبان را مدت‌ها پیش از تاسیس فرهنگستان اول (که فرهنگستان ایران نام داشت) احساس کرده و واژه‌سازی را آغاز کرده بودند، تلاشی که تا امروز و با فعالیت فرهنگستان زبان و ادب فارسی (فرهنگستان سوم) ادامه دارد.

روی برخی از این کتاب‌ها دست‌خطی از صاحب کتاب یا مهری که نام کسی که کتاب را به کتابخانه مجلس اهدا کرده نیز دیده می‌شود.

منبع: مهر