«عروسک سفالی» روم باستان بعد از 1700 سال از محل دفن زباله بیرون آمد

فرادید| این عروسک که در حمام‌های شرقی پارک باستان‌شناسی تورّپارِدونس کشف شده، با وجود ظرافت خود، دیدگاه‌های جدیدی درباره زندگی روزمره کودکان در هیسپانیا ۱۷۰۰ سال پیش ارائه می‌دهد. 

به گزارش فرادید، عروسک بندبند که قدمت آن به قرن‌های سوم تا پنجم میلادی بازمی‌گردد، فاقد سر و دست است، اما همچنان ظرافت و مهارت ساخت آن تحسین‌برانگیز است. محققان کنار این عروسک، قطعات دیگری از عروسک‌ها را هم کشف کرده‌اند، از جمله یک پای راست، یک پای چپ و یک اندام نامشخص که این احتمال را تقویت می‌کند که چندین اسباب‌بازی در گذشته در این منطقه دور ریخته شده باشند. 

باستان‌شناسان معتقدند این اشیاء در یک محل دفن زباله بزرگ پیدا شده‌اند که پس از رها شدن حمام‌های عمومی در اواخر قرن دوم میلادی شکل گرفته بود. 

نگاهی به دوران کودکی در روم باستان

در حالی که تاریخ روم همواره بر امپراتورها، ارتش‌ها و معماری باشکوه تمرکز دارد، این کشف نشان می‌دهد کودکان نیز بخش مهمی از جامعه بودند. بازی بخش اساسی کودکی در دوران باستان بود، همان‌طور که امروز هست. عروسک‌هایی مانند نمونه کشف‌شده در تورّپارِدونس نه‌تنها اسباب‌بازی بودند، بلکه ابزاری برای کودکان محسوب می‌شدند تا زندگی بزرگسالان را تقلید کنند، نقش‌های اجتماعی را تمرین کنند و خلاقیت‌شان را پرورش دهند. 

عروسک‌های بندبند اهمیت ویژه‌ای دارند، زیرا در شبه‌جزیره ایبری نادر هستند. نمونه‌های شناخته‌شده از هیسپانیا محدود هستند و بیشتر آن‌ها از بافت‌های تدفینی جداگانه به دست آمده‌اند. نمونه تورّپارِدونس که در یک محیط شهری غیرتدفینی کشف شده، مدرک ارزشمندتری از نحوه گذران اوقات فراغت کودکان رومی ارائه می‌دهد. 

عروسک‌های رومی از مواد بسیار متنوعی ساخته می‌شدند: عاج، کهربا، استخوان، چوب و به‌ویژه سفال. نمونه‌ای از یک عروسک بندبند رومی، عروسک عاجی «کرپریا ترایفنا» (قرن دوم میلادی، تراستِوره، رم) است. هرچند این عروسک از عاج ساخته شده و نه از سفال، اما همان ساختار بندبند را دارد که در کشف تورپارِدونس نیز دیده می‌شود

مکان باستان‌شناسی تورپارِدونس

محل این کشف به اندازه خود یافته جالب است. پارک باستان‌شناسی تورپارِدونس یکی از مهم‌ترین مکان‌های رومی در جنوب اسپانیاست. این منطقه از دوران مدرن اولیه به دلیل شمار زیاد آثار باستانی شناخته شده است و در دوره امپراتوری روم به عنوان «ایتوچی ویرتوس یولیا»، یک شهرداری از استان بایتیکا، شکوفا شد. 

در کاوش‌ها، میدان عمومی، ساختمان شورای شهر، معابد، گورستان‌ها و طرح شهری گسترده‌ای کشف شده است. از جمله ویژگی‌های برجسته، حمام‌های شرقی معروف به «حمام‌های سلامت» هستند که سال ۲۰۱۷ کشف شدند. این مجموعه حمام عمومی نزدیک ۵۰۰ متر مربع مساحت داشت و شامل توالی کلاسیک رومی از اتاق سرد، اتاق ولرم و اتاق گرم میشد و همچنین توالت، ورودی، فضاهای خدماتی و حتی یک چاه برای تأمین آب داشت. 

حمام‌ها در نیمه نخست قرن اول میلادی ساخته شده و در پایان همان قرن بازسازی شدند، اما اواخر قرن دوم رها شدند. به مرور زمان، این مکان به محل دفع زباله‌های خانگی، بقایای حیوانات و اشیاء دورریخته‌شده از جمله قطعات عروسک سفالی تبدیل شد. 

اهمیت اسباب‌بازی‌های سفالی

سفال یکی از مواد پرکاربرد در هنرهای دستی رومی بود. صنعتگران نه‌تنها با آن‌ها تزئینات معماری، بلکه تندیسه‌های کوچک انسانی و حیوانی تولید می‌کردند. این فیگورین‌ها همواره دو کاربرد داشتند: برخی در مراسم دینی استفاده می‌شدند و برخی دیگر اسباب‌بازی کودکان بودند. 

با این حال، عروسک‌ها نسبت به حیوانات، ارابه‌ها یا فیگورهای گلادیاتور نادرتر هستند. بیشتر عروسک‌های رومی شناخته‌شده از استخوان، عاج یا سفال ساخته شده‌اند و بیشترشان اندام‌های متحرکی داشته‌اند که با میله‌های اتصال به هم وصل می‌شدند. خانواده‌های مرفه گاه عروسک‌های عاجی لوکس به دختران هدیه می‌دادند، مانند عروسک معروفی که در سنگ‌قبر دختر جوانی در تارّاگونا پیدا شد. عروسک سفالی تورّپارِدونس، هرچند ساده‌تر، گواه رایج بودن این سنت در روم باستان برای فراهم کردن همراهان کوچک برای کودکان است. 

نمای روبرو و نمای جانبی بقایای عروسک یافت‌شده در تورپاردونس

یافته‌های دیگر 

این عروسک تنها شیء کشف‌شده برای کودکان در تورپارِدونس نبود. باستان‌شناسان یک ماسک تئاتری مینیاتوری سفالی هم پیدا کردند که احتمال دارد یک اسباب‌بازی دیگر بوده است. ابعاد کوچک آن نشان می‌دهد برای بازی و نه مراسم دینی ساخته شده است. چنین یافته‌هایی گواه این هستند که کودکان رومی در بائِتیکا، همانند سایر نقاط امپراتوری، از انواع اسباب‌بازی‌ها لذت می‌بردند. 

قطعات سرامیک، شیشه، سکه و استخوان حیوانات که در همان محل دفن یافت شدند، تصویر زندگی روزمره جامعه را تکمیل می‌کنند. این کشفیات، تصویر زنده‌ای از یک شهر رومی پرجنب‌وجوش ارائه می‌دهند که در آن زندگی خانوادگی، حمام عمومی و خنده کودکان هم‌زمان جریان داشته است. 

کشفی باارزش و کمیاب

کارشناسان تأکید می‌کنند عروسک تورپارِدونس تنها یک کنجکاوی باستان‌شناسی نیست، بلکه یک گنج فرهنگی مهم است. در هیسپانیا، نمونه‌های عروسک بندبند بسیار نادر هستند و همین امر اهمیت این کشف را برای درک دوران کودکی در جامعه رومی دوچندان کرده است. 

این کشف به مقابله با روند رایج در باستان‌شناسی نیز کمک می‌کند که کودکان را بیشتر به عنوان شخصیت‌های منفعل در بازسازی‌های تاریخی در نظر می‌گیرد. 

این عروسک سفالی، هرچند تکه‌تکه، احتمالاً فرآیند حفاظت را پشت سر خواهد گذاشت و به عنوان بخشی از مجموعه رو به رشد تورپارِدونس به نمایش گذاشته خواهد شد. برای بازدیدکنندگان پارک باستان‌شناسی، این عروسک یادآور دلگرم‌کننده‌ای است از این که در دوران شکوه روم، شادی‌های کودکی و اسباب‌بازی‌های ساده بخشی از زندگی روزمره بودند. 

مترجم: زهرا ذوالقدر