یک خبر خوش برای مردم ایران؛ اثر مکانیسم ماشه موقتی است

 چهار روز از بازگشت تحریم‌هایی که به واسطه توافق سال ۱۳۹۴ رفع شده می‌گذرد. سه کشور اروپایی انگلیس، فرانسه و آلمان که بعد از خروج آمریکا از برجام، به تعهدات خود در برجام عمل نکردند، در اقدامی یکجانبه و غیرقانونی سازوکار پس‌گشت (اسنپ‌بک) را فعال کرده و در نتیجه شش قطعنامه پیشین شورای امنیت احیا شدند.

اتحادیه اروپا با صدور بیانیه‌ای از تعهد خود به اجرای قطعنامه‌ها خبر داد و کشورهای اروپایی هم در سطح ملی، تحریم‌هایی را که طی ده سال گذشته رفع شده بود، بازگرداندند. ایوت کوپر وزیر امور خارجه انگلیس ادعا کرد:‌ «برنامه هسته‌ای ایران مدت‌هاست که نگرانی جدی جامعه بین‌الملل است و تهدیدی مهم برای صلح و امنیت جهانی محسوب می‌شود.»

وی مدعی شد که تحریم‌های جدید، «پیامی روشن به تهران می‌فرستد که ما برای جلوگیری از دستیابی ایران به سلاح هسته‌ای همه اقدامات لازم را انجام خواهیم داد». این دیپلمات انگلیسی در عین حال ادعا کرد که لندن به همراه شرکای خود، مسیر دیپلماسی و مذاکره با ایران را پیگیری خواهد کرد.

این درحالی است که «سیدعباس عراقچی» وزیر خارجه جمهوری اسلامی ایران در چند هفته اخیر تلاش مستمری را برای جلوگیری از بازگشت این تحریم‌ها صورت داد، اما تلاش‌های تهران برای باز نگاه داشتن پنجره دیپلماسی از سه مسیر مذاکره با تروئیکای اروپایی، حصول توافق از سرگیری همکاری با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در قاهره و ارائه پیشنهادهای سازنده و قابل اجرا در حاشیه مجمع عمومی سازمان ملل متحد به دلیل اتحاد سه کشور اروپایی با ایالات متحده برای مقاومت در برابر دیپلماسی ره به جایی نبرد.

از این منظر، جمهوری اسلامی ایران بازگرداندن ادعایی قطعنامه‌های خاتمه‌یافته ذیل قطعنامه ۲۲۳۱ (۲۰۱۵) را مردود دانسته و تأکید دارد که هیچ عضو سازمان ملل متحد الزامی به تبعیت از چنین اقدامات غیرقانونی ندارد. چین و روسیه نیز در بیانیه‌های جداگانه، اقدام تروئیکا را نامشروع و مردود اعلام کرده‌اند.

به هر روی پرسش اصلی این است که مسیر رو به جلو چیست و آیا دیپلماسی همچنان می‌تواند شانس داشته باشد؟، ریچارد دالتون سفیر اسبق انگلیس در ایران در پاسخ  گفت: «انتظار من این است که تماس‌ها میان طرفین ادامه یابد، اما بن‌بست برای مدتی تداوم خواهد داشت.»

به عقیده وی، «هیچ‌یک از طرفین حاضر نخواهند بود امتیازی بدهند، دست‌کم تا زمانی که وضعیت ایجادشده از سوی سازوکار پس‌گشت، مانند میزان پایبندی به تحریم‌ها و آثار آن، قابل ارزیابی باشد.»

دالتون بر این باور است که ایران باید فارغ از توافقات سیاسی، مسیر تعامل با آژانس را ادامه دهد. وی در این رابطه گفت: «در این شرایط دشوار، ضروری است که ایران به یک توافق جامع با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی درباره شیوه‌های اجرای نظارت و اقدامات شفاف‌ساز دست یابد و آن را اجرا کند.»

اما اینکه طرف مقابل چه اقدامی برای بازگرداندن اعتماد ایران انجام خواهد داد، پرسش مهمی است که آینده دیپلماسی به آن وابسته است و زمان روشن خواهد کرد.

تحلیل‌گران در اروپا معتقدند که موضوع هسته‌ای ایران تنها از طریق دیپلماسی حل می‌شود. هاینتس گارتنر استاد دانشگاه وین بر این باور است که توافق ایران و آژانس ظرفیت آن را داشت که مبنای ادامه گفت‌وگوها قرار گیرد، اما غرب به جای استفاده از این فرصت، بر نقاط ضعف توافق تمرکز کرد.

وی بیان داشت: سه کشور اروپایی و ایالات متحده در حالی مصمم بودند مکانیسم ماشه را فعال کنند که می‌توانستند پیشنهادهای اخیر ایران را نشانه‌ای از تمایل به همکاری قلمداد کنند. استاد اتریشی تصریح کرد که تنها مسیر حل موضوع هسته‌ای ایران ادامه گفت‌وگوهای دیپلماتیک است.

پیتر وستمکات سفیر اسبق انگلیس در آمریکا هم معتقد است، شرایطی که ایالات متحده برای ازسرگیری مذاکرات تعیین کرده «بسیار سخت‌گیرانه‌تر از گذشته و حتی فراتر از مفاد برجام در سال ۲۰۱۵» است.» وی اذعان کرد که سطح اعتماد در تهران بسیار پایین است و انتخاب گزینه‌ها دشوار.

برخی کارشناسان حوزه سیاست خارجی بر این باورند که اقدام سه کشور اروپایی ارتباط با برنامه هسته‌ای ایران نداشت و آن‌ها تهران را به دلیل حمایت ادعایی از روسیه در جنگ اوکراین و جلب رضایت جناح‌های تندرو در دولت ترامپ (مانند مارکو روبیو) در ازای حمایت آمریکا از اوکراین، تنبیه کردند.

در مجموع، غرب امروز در نقطه‌ای تعیین‌کننده قرار دارد؛ بازگشت به مسیر دیپلماسی همراه با گام‌های اعتمادساز می‌تواند زمینه‌ای برای تداوم گفت‌وگو فراهم سازد، اما تداوم رویکردهای یکجانبه جز تضعیف اعتبار بین‌المللی ثمری نخواهد داشت. جمهوری اسلامی ایران طی سال‌های گذشته با حسن نیت تمامی مسیرهای دیپلماتیک را پیموده و اکنون انتظار می‌رود طرف مقابل نیز با پایبندی واقعی به تعهدات خود، امکان ادامه دیپلماسی را فراهم آورد.