کشف «شترهای 12 هزارساله» در بیابان‌های عربستان

فرادید| قبل از این کشف، قدیمی‌ترین شواهد از حضور انسان در این منطقه تنها در سایت‌های نوسنگی حدود ۱۰ هزار سال پیش ثبت شده بود، یعنی در پایان دوره مرطوب هولوسن؛ زمانی که مردم تله‌های سنگی بزرگ برای شکار، سازه‌های آیینی و کنده‌کاری‌های صخره‌ای از حیوانات و شکل‌های انسان‌گونه نمادین می‌ساختند. از پیش از دوره مرطوب هولوسن، تقریباً هیچ ماده باستان‌شناسی در شبه‌جزیره عربستان یافت نشده بود و فرض باستان‌شناسان بر این بود که انسان در آن زمان در این منطقه سکونت نداشته است.

به گزارش فرادید؛ اما در سال ۲۰۲۲، سایت هنر صخره‌ای «ساهوت» کشف شد. باستان‌شناسان ۱۸ کنده‌کاری به اندازه واقعی از شتر، بز کوهی، غزال، اسب‌های وحشی و گاومیش وحشی (اوراکس) را روی سنگ‌های ماسه‌ای و صخره‌ها ثبت کردند. بعضی از این نقوش بیش از دو متر ارتفاع داشتند. با این حال، بررسی‌ها در آن زمان نتوانست هیچ ماده تاریخ‌دار مرتبط با این کنده‌کاری‌ها پیدا کند.

تصویری از یک کاروان شتر که بر روی صخره حکاکی شده است

مدتی بعد سه نگارۀ «شتر» دیگر در مناطقی درست جنوب کنده‌کاری‌های ساهوت به مقامات میراث فرهنگی گزارش شد. باستان‌شناسان نقوش تازه کشف‌شده را ثبت کردند و تعداد بیشتری از آن‌ها را روی صخره‌ها و سطوح پرتگاه یافتند که برخی در مکان‌هایی تقریباً غیرقابل دسترسی قرار داشتند.

بزرگ‌ترین نقش ثبت‌شده تنها با بالا رفتن از صخره قابل دسترسی بود. هنرمند کنده‌کار سپس باید روی یک لبه شیب‌دار به عرض کمتر از ۵۰ سانتی‌متر می‌ایستاد. این هنرمند شجاع باستانی روی این لبه کوچک، در ارتفاع ۳۸ متری از سطح صخره، ۲۳ شتر و اسب وحشی به اندازه واقعی تا ارتفاع سه متر را روی دو سطح صخره کنده‌کاری کرده و یک نگارۀ عظیم بیش از ۲۳ متر طول ایجاد نموده بود. باستان‌شناسان برای ثبت آن مجبور شدند از پهپاد استفاده کنند.

در مجموع، پژوهشگران ۶۲ پنل هنر صخره‌ای شامل ۱۷۶ کنده‌کاری را ثبت کردند که ۱۳۰ مورد از آن‌ها تصاویر به اندازه واقعی از شتر، بز کوهی، اسب‌های وحشی، غزال و یک گاومیش وحشی بودند. نخستین نشانه‌های قدمت بالای این پانل‌ها، ورنیش طبیعی تیره سنگ است که سطح ماسه‌سنگ را می‌پوشاند و وارد خطوط کنده‌کاری شده است. این ورنیش بیش از ۸,۰۰۰ سال پس از نمایان شدن ماسه‌سنگ توسط کنده‌کاری شکل می‌گیرد.

محققان با حفر خندق‌هایی در نزدیک نقوش حکاکی شده، توانستند برخی از ابزارهایی را پیدا کنند که این نقوش با آن‌ها حکاکی شده بودند

باستان‌شناسان چهار خندق حفر کردند تا لایه‌های باستان‌شناسی مرتبط با هنر صخره‌ای که قابل تاریخ‌گذاری باشد را پیدا کنند. این حفاری‌ها بیش از ۱,۲۰۰ ابزار سنگی کوچک (تکه‌های خردشده سنگ ناشی از کنده‌کاری) و ۱۶ قطعه استخوان را که قابل تاریخ‌گذاری رادیوکربنی بودند، به دست آورد. درست زیر کنده‌کاری دو شتر به اندازه واقعی، لایه‌بندی روشنی یافت شد که نشان داد این شترها باید قبل از ته‌نشین شدن لایه چهارم کنده‌کاری شده باشند. ابزار سنگی و ابزار ضربه‌زننده‌ای نیز یافت شد که ممکن است برای کنده‌کاری هنر استفاده شده باشد.

تاریخ‌گذاری رادیوکربنی، تاریخ‌گذاری لومینسانس و تحلیل لایه‌بندی به باستان‌شناسان اجازه داد نتیجه بگیرند که بخشی از این هنر صخره‌ای تقریباً ۱۲,۰۰۰ سال پیش کنده‌کاری شده است. هنرمندانی که جان خود را برای حک کردن حیوانات عظیم‌الجثه روی صخره‌ها به خطر انداختند، نخستین ساکنان شناخته‌شده بخش شمالی داخلی عربستان بودند.

این پیشگامان توانستند در شرایط خشک دوره پایانی پلیستوسن و اوایل هولوسن با بهره‌گیری از منابع آب فصلی زنده بمانند. حضور ابزارهای سنگی مهم مانند تیغه‌های الخیام و هلوان، و همچنین ابزارهای تزئینی مانند رنگ سبز و مهره‌های دنتالیوم، نشان می‌دهد این گروه‌های انسانی با همسایگان شامی خود در دوره نوسنگی پیش از سفال ارتباط داشته و سفرهای طولانی انجام می‌دادند. اما برخلاف همسایگان شامی، آن‌ها هنر صخره‌ای عظیمی خلق کردند که حول نمادگرایی حیوانات صحرایی، به‌ویژه شتر، متمرکز بود.