سندروم سلبریتیزم را جدی بگیریم

باشگاه خبرنگاران جوان – سلبریتی‌ها سال‌هاست تنها در پردهٔ سینما یا صحنهٔ تئاتر حضور ندارند؛ آنها امروز به مدد شبکه‌های اجتماعی به بازیگران پررنگ عرصه‌های اجتماعی، فرهنگی و حتی سیاسی بدل شده‌اند. از یک استوری چند ثانیه‌ای تا یک ویدیوی کوتاه، می‌توانند موجی در جامعه ایجاد کنند و برای مدتی به موضوع اصلی گفت‌و‌گو‌های عمومی تبدیل شوند.

اما پرسش مهم اینجاست: وقتی چهره‌های هنری و ورزشی پا به حوزه‌هایی می‌گذارند که دانش و صلاحیت لازم را در آن ندارند، نتیجه چیست؟ آیا این اظهارنظر‌ها دغدغه‌مندی اجتماعی است یا ورود غیرمسئولانه به عرصه‌هایی که تبعات سنگینی برای افکار عمومی دارد؟

سلبریتی‌هایی با توهم جایگاه VIP

اخیراً ویدئویی از نفیسه روشن، بازیگر سینما و تلویزیون، در فضای مجازی منتشر شد که در آن او از تلاش سارقان برای ورود به منزلش می‌گوید و با ادبیاتی عجیب خواستار رسیدگی فوری شخص سرهنگ «راستی» به این موضوع می‌شود.

این اتفاق اگرچه از جنس ناامنی‌های شهری است که ممکن است برای هر شهروندی رخ دهد، اما نوع واکنش و مطالبات خانم روشن پرسش‌هایی را دربارهٔ جایگاه سلبریتی‌ها در طرح مطالبات اجتماعی و نحوهٔ اثرگذاری آنها بر افکار عمومی مطرح می‌کند.

در این ویدئو، روشن ضمن ابراز ترس از صدای ابزار استفاده‌شده توسط فرد مهاجم، خواستار ورود مستقیم مقام مسئول انتظامی به ماجرا شده و حتی تهدید کرده است که به تلافی اقدام سارقان، به قفسهٔ سینهٔ آنها لگد خواهد زد.

این در حالی است که خودش در همان ویدیو می‌گوید از منزل وی سرقتی صورت نگرفته و صرفاً تلاش برای ورود به آپارتمان رخ داده است. بنابراین، می‌توان این نوع واکنش را بیش از حد شخصی و ناشی از تلقی خاص او از اهمیت جایگاه خود دانست.

البته بازخورد مخاطبان به این صحبت‌ها هم در نوع خود جالب بود. مثلاً یکی از مخاطبان نوشت «امیدوارم وقتی گرفتنش، براش هشتگ نه به اعدام نزنید. چون اتفاقی که برات افتاده نتیجهٔ همین هشتگه.»

نکتهٔ دوم ویدیو که واکنش کاربران فضای مجازی را برانگیخته، اظهارنظر روشن دربارهٔ موضوع نگهداری سگ در خانه و سفیدشویی آن است. او با اشاره بر پارس کردن سگ خانگی‌اش در حین حادثه، از «حرام بودن سگ در ایران» و «حلال بودن در همه‌جای دنیا» می‌گوید.

این موضع‌گیری، نمونه‌ای از تعمیم یک تجربهٔ شخصی به عرصه‌ای کلان‌تر و ورود به حوزه‌های فقهی و فرهنگی است که می‌تواند حساسیت‌برانگیز باشد.

نسخه‌پیچی خطرناک یک سلبریتی

نمونهٔ دیگری از این مسئله، چند سال پیش در سال ۱۳۹۷ رخ داد؛ زمانی که «مهناز افشار»، بازیگر سینما، در ویدئویی از مردم خواست با استفاده از دارویی به نام «نالوکسان» به معتادانی که اوردوز می‌کنند کمک کنند. این سخنان که مبتنی بر منابع علمی معتبر و چارچوب پزشکی نبود، با واکنش جدی مسئولان مربوطه مواجه شد.

کارشناسان حوزهٔ پزشکی هشدار دادند که نالوکسان دارویی بیمارستانی و اورژانسی است که تنها باید توسط پزشک یا تیم‌های تخصصی اورژانس تجویز و تزریق شود. استفادهٔ خودسرانه از آن، می‌تواند به جای نجات جان افراد، موجب عوارض قلبی، کمای ناگهانی یا حتی مرگ شود. ضمن آنکه فروش و تبلیغ آن در فضای مجازی نیز تخلف قانونی محسوب می‌شود.

با این حال، نفوذ کلام یک سلبریتی در فضای مجازی می‌تواند باعث شود مخاطبان بدون بررسی علمی یا مشورت با پزشک، چنین توصیه‌هایی را جدی بگیرند. اتفاقی که در آن مقطع نشان داد مرز میان دغدغه‌مندی اجتماعی و مداخلهٔ غیرمسئولانه تا چه اندازه باریک است.

درخواست تغییر حکم شرعی با قانون‌گذاری

یکی دیگر از نمونه‌های ورود چهره‌های هنری به حوزه‌های نامرتبط به تیرماه ۱۳۹۵ بازمی‌گردد؛ زمانی که «پریوش نظریه» بازیگر تئاتر و سینما، در سخنرانی مراسم افطاری رئیس‌جمهور، با اشاره به موضوع حمایت از سگ‌ها، خواستار پایان یافتن تفکر «نجس بودن حیوانات» و تصویب قانونی برای حمایت از حقوق آنها شد.

این سخنان از منظر فقهی و حقوقی، خواسته‌ای غیرممکن به شمار می‌آید. چون در فقه اسلامی، احکام طهارت و نجاست با تصمیم رئیس‌جمهور یا مصوبهٔ مجلس تغییر نمی‌کند؛ بنابراین انتظار تغییر حکم شرعی از طریق قانون‌گذاری، اساساً بی‌پایه است.

نمونهٔ سخنان پریوش نظریه نشان می‌دهد که برخی سلبریتی‌ها بدون آگاهی کافی از مفاهیم فقهی یا حقوقی، وارد عرصه‌هایی می‌شوند که دانش و تخصصی در آن ندارند. نتیجهٔ چنین رویکردی، مطالبه‌های غیرواقعی و گاه گمراه‌کننده است؛ حرف‌هایی که اگرچه در ظاهر پرطمطراق و انسانی جلوه می‌کنند، اما در عمل چیزی جز تکرار برداشت‌های سطحی و انتقال اطلاعات غلط به جامعه نیستند.

دروغی که به عنوان «قانون» قالب شد

در جریان اغتشاشات «زن، زندگی، آزادی» در سال ۱۴۰۱، بسیاری از چهره‌های هنری و ورزشی به میدان اظهار نظر در فضای مجازی آمدند. یکی از جنجالی‌ترین نمونه‌ها «الناز شاکردوست» بازیگر سینما بود که در صفحهٔ اینستاگرام خود مدعی شد «طبق قانون اساسی اگر تظاهرات ۲۱ روز طول بکشد ارتش باید به نفع مردم وارد عمل شود.»

این ادعا نمونه‌ای آشکار از «انتقال اطلاعات غلط» توسط فردی بود که نه آگاهی حقوقی دارد و نه صلاحیت اظهارنظر در این حوزه؛ و بلافاصله با واکنش‌های گسترده و البته موجی از تمسخر در فضای مجازی مواجه شد.

اهمیت ماجرا در اینجاست که شاکردوست میلیون‌ها دنبال‌کننده در فضای مجازی دارد و یک محتوای نادرست او می‌تواند ذهن بخشی از جامعه را دچار سردرگمی و التهاب کند.

حرف آخر…

آنچه در این گزارش مرور شد تنها چند نمونه از رفتار‌ها و اظهارنظر‌های جنجالی سلبریتی‌هاست. نمونه‌های مشابه بسیاری، از جمله انتشار محتوای فوتوشاپی و دستکاری‌شده وجود دارد که می‌تواند مرز حقیقت و دروغ را محو کند و با انتشار سریع، موجی از گمراهی را در جامعه باعث شود. مانند آنچه بار‌ها «علی کریمی»، «تهمینه میلانی» و دیگران منتشر کرده‌اند.

سلبریتی‌ها به دلیل جایگاه رسانه‌ای خود، بیش از سایر شهروندان امکان طرح مسائل و ایجاد بازتاب اجتماعی را دارند. اما پرسش اساسی این است که آیا چنین واکنش‌هایی لزوماً می‌تواند بازتاب‌دهندهٔ نیاز عمومی جامعه باشد یا بیشتر ناشی از تجربهٔ فردی و برداشت شخصی آنان است؟

دغدغه‌مندی سلبریتی‌ها هم مانند تمام شهروندان دیگر ستودنی‌ست. اما ورود سلبریتی‌ها به عرصه‌هایی مثل حقوق اساسی، قانون‌گذاری، مسائل سیاسی، موضوعات اجتماعی حساس و هر مسئلهٔ تخصصی دیگر، بدون دانش لازم، نه یک کنش آگاهانه بلکه خطایی آشکار و غیرمسئولانه است که بیش از خطای شهروندان دیگر، هزینه و خسارت به دنبال دارد.

تکیه بر شایعات و برداشت‌های نادرست و انتشار آنها، در نهایت بیش از هر چیز جایگاه خود گوینده را زیر سؤال می‌برد و او را در معرض اعتراض و تمسخر عمومی قرار می‌دهد.

مخاطبان هم باید هوشیار باشند، محتوای تخصصی را از اهل فن بگیرند و اجازه ندهند جذابیت یا شهرت یک سلبریتی، جایگزین حقیقت و دانش واقعی شود.

منبع: فارس