تولدی نو برای «قصه‌های شیرین ایرانی»

باشگاه خبرنگاران جوان– حسین فتاحی، نویسنده کودک و نوجوان متولد ١٣٣٦ در یزد است. او نویسنده رمان‌های «امیر کوچولوی هشتم»» راهزن‌ها و زندانی قلعه هفت حصار» و… است. از جمله آثار او در زمینه ادبیات پایداری هم می‌توان به «آتش در خرمن» و «پسران جزیره» و رمان «عشق سال‌های جنگ» که تاکنون شش‌بار تجدید چاپ شده، اشاره کرد. فتاحی با بازنویسی «قصه‌های شاهنامه» و «سمک عیار»، ادبیات کلاسیک را با زبانی ساده‌تر برای کودکان و نوجوانان ارائه داده است؛ مجموعه‌هایی مانند «قصه‌های تصویری از مثنوی» و «۱۴ قصه، ۱۴ معصوم» نشان‌دهنده تلاش او برای نزدیک کردن روایت‌های دینی و ادبیات فارسی به نسل جوان است. آثار دیگری، چون «فصل کبوتر» و «پری نخلستان» نیز از بهترین نمونه‌های رمان نوجوان و بزرگسال او به شمار می‌آیند. حسین فتاحی با تنوع در سبک‌ها و موضوعات، جایگاه ویژه‌ای در ادبیات معاصر ایران دارد و با تألیف و بازنویسی آثار کلاسیک فارسی، نقش مهمی در معرفی ادبیات کهن و معاصر به نسل جوان ایفا کرده است. در یک عصر پاییزی با او به گفت‌و‌گو نشستیم و داستان تولد مجموعه «قصه‌های شیرین ایرانی» را با لهجه زیبای یزدی از او شنیدیم:

قصه نوشتن «قصه‌های شیرین ایرانی» چه بود؟ و چطور این مجموعه متولد شد؟

پانزده سال پیش، در دفتر کودک و نوجوان وابسته به سوره مهر، من و آقای دهقان حضور داشتیم. به این فکر افتادیم که بسیاری از ناشران، آثار کهن ادبیات فارسی را به صورت پراکنده منتشر کرده‌اند. تصمیم گرفتیم انتخاب‌مان به گونه‌ای باشد که نظم مشخصی داشته باشد. برای مثال، طرح اولیه ما بر انتخاب سی اثر شاخص و معروف از برترین آثار ادبیات کهن فارسی متمرکز بود، هم در حوزه نثر و هم در حوزه شعر؛ آثاری مانند شاهنامه و مثنوی در شعر، و از سوی دیگر هزار و یک شب، جوامع‌الحکایات و کیمیای سعادت در نثر. سایر کتاب‌ها هم به همین ترتیب بودند، به طوری که حدود بیست یا سی کتاب در نظر گرفته شد.

چند کتاب را انتخاب کرده بودید؟

انتخاب ما سی اثر بود. البته قرار شد به صورت ده‌تا ده‌تا سفارش داده شود تا بازنویسی و آماده‌سازی و ویرایش انجام بگیرد. هدف این بود که هنگام چاپ، پراکنده نشود و دچار مرور زمان هم نگردد؛ و هم اینکه اگر چیزی پیش آمد و تجربه‌ای کردیم بتوانیم در مراحل بعدی از آن بهره ببریم. همان وقت ده تای اول سفارش داده شد.

چه کتاب‌هایی بودند آن سی کتاب؟

الان لیست دقیق آن را به خاطر ندارم، اما شامل آثار شناخته شده و معروف نظم و نثر مثل شاهنامه، مثنوی، گلستان و جوامع‌الحکایات و… بود. از سوی دیگر، نویسندگانی انتخاب شدند که از معروف‌ترین، با سابقه‌ترین و مجرب‌ترین نویسندگان آن زمان بودند. برای مثال، در حوزه شعر، شاهنامه به سعید بیابانکی سپرده شد که شاعری بسیار باتجربه و نام‌آشنا هستند. همچنین گلستان سعدی به فرهاد حسن‌زاده واگذار شد که از نویسندگان بسیار باتجربه و صاحب‌سبک در حوزه کودک و نوجوان می‌باشند. همچنین خانم شیخی، جعفر ابراهیمی (شاهد) و افراد دیگری که اکنون نامشان را به خاطر ندارم. به این صورت کار را آغاز کردیم.

 اما در این مجموعه، کتاب «زُهَرُ الرَبیع» (گل‌های بهار) که اثر ناشناخته‌ای محسوب می‌شود هم مورد توجه قرار گرفته که خیلی هم خوب است.

بله، به درستی اشاره فرمودید. زُهَرُالرَبیع در گروه ده اثر دوم قرار گرفت. روند انتخاب به این صورت بود که در درجه اول، کتاب‌ها را بر اساس معیار‌های مشخصی انتخاب می‌کردیم. اگرچه شهرت آثار برای ما اهمیت داشت، اما اگر کتابی از ارزش ادبی بالایی برخوردار بود، حتی اگر کمتر شناخته شده بود، آن را نیز در فهرست خود قرار می‌دادیم.

نکته دیگر این بود که اگر نویسنده‌ای با اثری آشنا بود و می‌دانست که آن کتاب دارای داستان‌ها و محتوای ارزشمندی است، می‌توانست آن را پیشنهاد دهد. هدف اصلی ما این بود که از یک سو، شاعران و نویسندگان گذشته را به کودکان و نوجوانان معرفی کنیم. امروزه اگر از یک دانش‌آموز کلاس ششم بخواهید حتی یک صفحه درباره حافظ بنویسد، نمی‌تواند؛ تنها می‌داند که حافظ یک شاعر ایرانی است. به همین ترتیب، فردوسی را به عنوان بزرگترین حماسه‌سرای ایران می‌شناسیم، اما در عمل کمتر کسی می‌تواند حتی یک پاراگراف منسجم درباره او بنویسد.

هدف دیگر چه بود؟

ما دوتا هدف را پیگیری می‌کردیم. از یک سو، برجسته‌ترین و نام‌آشناترین شاعران و نویسندگان ایرانی معرفی بشود و اثر یا آثاری از ایشان را انتخاب کنیم؛ سپس، داستان‌هایی از آن آثار را در اختیار کودکان قرار دهیم تا با مطالعه آنها، با این ادبیات آشنا شوند. از سوی دیگر، در پی انتخاب متون خواندنی بودیم که هم جذاب باشند و هم محتوایی ارزشمند به خواننده انتقال دهند؛ متونی که حاوی پیام یا نکته‌ای آموزنده برای آنها باشند.

این سی کتاب با این رویکرد انتخاب شد و ده اثر که شناخته‌شده‌تر بودند اول، و ده اثر دیگر در مرحله دوم سفارش داده شدند. اگرچه جزئیات دقیق آن اکنون در خاطرم نیست، اما به یاد دارم که تقریباً از میان برترین نویسندگان آن دوره برای این پروژه بهره گرفتیم. هنگامی که این آثار آماده شد، به سراغ مراحل بعدی و همکاری با سایر افراد رفتیم.

چند کتاب را شما آماده کردید؟

به یاد دارم که دسته‌های بعدی را نیز آماده کردیم و به سوره مهر تحویل دادیم. اما به دلیل تحولات پیش‌آمده در حوزه هنری، دفتر کودک و نوجوان به بخش دیگری منتقل شد و مدیران آن نیز تغییر کردند و بعدش با همه‌گیری کرونا مواجه شدیم. در نهایت، من هم بازنشسته شدم و ما از آن مجموعه خارج شدیم و از ادامه روند پروژه اطلاعی ندارم. اما می‌دانم که احتمالاً همان بیست اثر منتشر شده است.

تا الان بیست و یک جلد منتشر شده است.

خب، هدف اصلی ما این بود که کودکان از یک سو متنی جذاب و پرمحتوا بخوانند و از سوی دیگر با آن شاعر یا نویسنده آشنا شوند. اگر اشتباه نکنم، در انتهای هر کتاب، صفحه‌ای به معرفی نویسنده اختصاص داده شده بود. برای مثال، اطلاعاتی مانند دوره تاریخی فردوسی، جایگاه ادبی او، نظرات دیگران درباره‌اش، رویداد‌های مهم زندگی‌اش و خاستگاه اثر ارائه می‌شد. هدف ما این بود که اطلاعات مختصر و مفیدی در اختیار دانش‌آموزان و نوجوانان قرار دهیم تا با مطالعه آن، شناخت نسبی نسبت به آن شاعر یا نویسنده هم پیدا کنند.

چه نکاتی برای شما و نویسندگان و شاعرانی که بازنویسی می‌کردند اهمیت داشت؟

در انتخاب آثار، تأکید ما بر این بود که متونی انتخاب شوند که با دنیای نوجوانان هماهنگی داشته باشد. محتوای ارائه‌شده نباید بیش از حد دور از ذهن یا مرتبط با گذشته‌های بسیار دور باشد، بلکه باید جنبه‌ای کلی داشته و در هر دوره‌ای قابل استفاده باشد. این نکاتی بود که با نویسندگان در میان گذاشته شد و مورد توجه ایشان نیز قرار گرفت. همچنین، زبان و سبک اثر باید با مخاطب متناسب می‌بود. سعی کردیم این اصول را تا حد امکان رعایت کنیم.

امیدواریم زمانی که کودکان این کتاب‌ها را مطالعه می‌کنند، با بزرگ‌تر شدن و افزایش سطح دانش، به سراغ متون اصلی بروند. برای مثال، به مطالعه خود شاهنامه روی آورند، زیرا هیچ‌گاه بازنویسی شاهنامه نمی‌تواند جایگزین اثر اصلی شود. شاهنامه دارای ظرایف و دقایقی است که اصلاً قابل بازنویسی یا بازآفرینی نیست. آن تعابیر شاعرانه، آن ظرافت‌ها در شخصیت‌پردازی که در قالب شعر ارائه شده، به هیچ‌وجه قابل ترجمه یا برگرداندن به نثر نیست.

الان مجموعه قصه‌های شیرین ایرانی در ۲۱ جلد با طرح جلد یکسان و رنگ‌های مختلف منتشر شده است، سری اول هم اینطور بود؟

طرح جلد سری اول از یک الگوی واحد پیروی می‌کند و تنها در رنگ‌آمیزی متفاوت است. همچنین ابعاد کتاب‌ها یکسان در نظر گرفته شده است. این رویکرد لااقل برای کودکان آن دوره جذابیت داشت و مورد استقبال قرار گرفت. در آن زمان، تأکید بر حفظ وحدت بصری بود و تنها تنوع در رنگ‌ها ایجاد می‌شد که طرحی بسیار شیک و منسجم ارائه می‌داد.

البته امروز اگر قصد چاپ مجدد چنین مجموعه‌ای با آن کیفیت وجود داشته باشد، احتمالاً هزینه تولید بسیار بالا خواهد رفت و شاید این امر به صرفه نباشد، چون افزایش قیمت کتاب ممکن است باعث شود مخاطبان اصلی نتوانند آن را تهیه کنند.

منبع: مهر