دانشمندان به‌تازگی کشف کرده‌اند که رودخانه‌های مدفون در مریخ به وجود اقیانوسی گمشده اشاره دارند

دیدگاه‌های تازه‌ی زمین‌شناسی، چشم‌انداز جدیدی از اقلیم باستانی مریخ ارائه داده‌اند و نشان می‌دهند که احتمالاً روزی اقیانوسی عظیم بخش بزرگی از نیم‌کره‌ی شمالی این سیاره را پوشانده بوده است.

به گزارش انتخاب و به نقل از   dailygalaxy؛ این پژوهش که در نشریه‌ی Geophysical Research Letters منتشر شده، ویژگی‌هایی را در سطح مریخ توصیف می‌کند که شباهت زیادی به سامانه‌های رودخانه‌ای و دلتایی زمین دارند و نشان می‌دهد میلیاردها سال پیش، رودخانه‌های پهناوری در این سیاره جاری بوده‌اند که آب خود را به یک پهنه‌ی آبی بسیار بزرگ، شبیه به اقیانوس، می‌ریخته‌اند.

ردپای رودخانه‌ها از فضا

مدت‌هاست که دانشمندان بر این باورند که روزی در مریخ رودخانه‌هایی جریان داشته‌اند، اما این‌که آیا این رودخانه‌ها به اقیانوس ختم می‌شده‌اند یا نه، همچنان معمایی بزرگ بود.
این فرضیه اکنون با پژوهشی تازه به رهبری کوری هیوز، دانشجوی دکترای علوم زمین در دانشگاه آرکانزاس، قوت گرفته است.

هیوز با بررسی تصاویر ماهواره‌ای با وضوح بالا، ساختارهای زمین‌شناسی عظیمی را شناسایی کرده که شباهت زیادی به مناطق پس‌آب (backwater zones) دارند؛ همان مناطقی که در زمین نیز زمانی شکل می‌گیرند که جریان رودخانه در نزدیکی پهنه‌ای آرام و وسیع از آب، مانند دریا یا اقیانوس، کند می‌شود.

هیوز می‌گوید: «این دلتاها بسیار پیشرفته و کامل هستند. این یکی از قوی‌ترین شواهد به نفع وجود یک اقیانوس باستانی یا دست‌کم یک دریای بزرگ در مریخ است.»

ساختارهای گسترده و مخروطی‌شکلی که در سطح سیاره‌ی سرخ مشاهده شده‌اند، شباهت زیادی به دلتاهای زمین، مانند دلتای رودخانه‌ی می‌سی‌سی‌پی دارند؛ جایی که منطقه‌ی پس‌آب تا حدود ۳۷۰ کیلومتر از خلیج مکزیک به داخل خشکی امتداد دارد.

ردپای زمین در سنگ‌های مریخ

برای درک بهتر آنچه در مریخ دیده بود، هیوز نگاهی به زمین‌شناسی باستانی زمین انداخت.
تیم او زمین‌های مریخی را با تشکیلات ماسه‌سنگی شمال‌غرب آرکانزاس که توسط رودخانه‌ها شکل گرفته‌اند، مقایسه کرد. یکی از این لایه‌ها به نام ماسه‌سنگ وِدینگتون (Wedington Sandstone) نشانه‌هایی از رودخانه‌ای را در خود دارد که حدود ۳۰۰ میلیون سال پیش از منطقه‌ی کنونی ایندیانا به‌سوی دریایی کم‌عمق در جنوب، یعنی بخشی از آرکانزاس، جریان داشته است.

امروزه برجستگی‌های شاخه‌مانند باقی‌مانده از آن رودخانه، نتیجه‌ی فرآیندی به نام وارونگی توپوگرافی (topographic inversion) هستند.
در این فرآیند، رسوبات درشت بستر رودخانه در زیر لایه‌های دیگر مدفون می‌شوند و به‌مرور زمان به ماسه‌سنگ سخت تبدیل می‌گردند. سپس باد و آب، مواد نرم‌تر اطراف را فرسایش می‌دهند و بستر قدیمی رودخانه را به صورت پشته‌های برجسته‌ی سنگی بر جای می‌گذارند.

از آن‌جا که مریخ فاقد صفحات تکتونیکی فعال است، بسیاری از این بسترهای باستانی رودخانه‌ها طی میلیاردها سال دست‌نخورده باقی مانده‌اند.

هیوز و استاد راهنمایش جان شاو – که متخصص در زمینه‌ی دلتاهای رودخانه‌ای است – به کشفی غیرمنتظره دست یافتند:
آن‌ها تنها نمونه‌ی شناخته‌شده از یک دلتای وارونه در زمین را شناسایی کردند.
این کشف نادر، نه‌تنها فرضیه‌های مربوط به مریخ را تقویت کرد، بلکه درک تازه‌ای از چگونگی تحول سامانه‌های رودخانه‌ای در هر دو سیاره به آن‌ها بخشید.

نقشه‌برداری از مریخ با الگوی رودخانه‌های زمین

این مطالعه نشان می‌دهد که زمین باستانی می‌تواند الگویی برای تفسیر زمین‌شناسی مریخ باشد.
در هر دو سیاره، رودخانه‌هایی که آزادانه جریان دارند، رفتاری مشابه از خود نشان می‌دهند: آن‌ها رسوبات را حمل می‌کنند، در سنگ‌ها شیار می‌سازند و به‌مرور زمان چشم‌انداز را دگرگون می‌کنند.

در سطح غبارآلود مریخ، هنوز هم می‌توان از فضا ساختارهایی پهن و بادبزنی‌شکل را مشاهده کرد که شباهت زیادی به دلتاهای زمینی دارند.
ابعاد و آرایش این الگوها به‌شدت نشان می‌دهد که در انتهای این سامانه‌های رودخانه‌ای، یک پهنه‌ی آبی بزرگ و پایدار – همچون یک اقیانوس – وجود داشته است.

به گفته‌ی هیوز:
«ما هیچ گونه‌ی زیستی را روی زمین یا در هیچ جای دیگر جهان نمی‌شناسیم که بدون وجود آب مایع بتواند دوام بیاورد. بنابراین اگر مریخ واقعاً زمانی اقیانوس داشته است – حتی برای مدتی کوتاه – این می‌تواند به معنای آن باشد که این سیاره زمانی شرایط مناسب برای حیات میکروبی را در خود داشته است.»

درباره‌ی نویسنده: ملیسا ایت لونی

ملیسا ایت لونی دارای مدرک زیست‌فناوری میکروبی و ارزش‌افزایی گیاهان از دانشگاه مولود معمری (UMMTO) در تی‌زی اوزو (الجزایر) است.
او پیش‌زمینه‌ای قوی در زیست‌شناسی و زمین‌شناسی دارد و در رسانه‌ی علمی Daily Galaxy فعالیت می‌کند، جایی که موضوعاتی مانند فعالیت‌های لرزه‌ای، علم سیارات و کاوش‌های فضایی را به زبانی ساده و قابل‌فهم برای عموم شرح می‌دهد.
او همچنین به باستان‌شناسی علاقه‌مند است و همین علاقه، دیدگاهی غنی‌تر درباره‌ی تاریخ زمین و خاستگاه بشر به نوشته‌های علمی‌اش می‌بخشد.