گرانی بنزین رسما کلید خورد / افزایش قیمت از چه تاریخی شروع می شود؟

هیات وزیران در تازه‌ترین مصوبه خود شیوه افزایش تدریجی قیمت بنزین را تصویب و ابلاغ کرده است. بر اساس این مصوبه که در تاریخ ۲۷ شهریور ۱۴۰۴ به تصویب رسیده و ۱۳ مهرماه ابلاغ شده، دولت تصمیم گرفته است تا فاصله قیمتی میان بنزین و گاز سی.ان.جی کاهش یابد تا مصرف‌کنندگان به استفاده بیشتر از سوخت جایگزین ترغیب شوند.

در متن این مصوبه آمده است که «اصلاح قیمت بنزین به‌صورت تدریجی» انجام خواهد شد؛ به این معنا که نرخ بنزین به مرور و در بازه‌های زمانی مشخص افزایش پیدا کند، نه به شکل ناگهانی و جهشی. این سیاست که در ادبیات اقتصادی از آن با عنوان «افزایش پلکانی قیمت سوخت» یاد می‌شود، هدفش مدیریت آثار تورمی و اجتماعی ناشی از تغییر نرخ حامل‌های انرژی است.

هدف از افزایش پلکانی قیمت بنزین چیست؟

کارشناسان معتقدند اجرای تدریجی این سیاست چند مزیت اصلی دارد. نخست اینکه از بروز شوک اقتصادی جلوگیری می‌کند؛ زیرا افزایش یک‌باره قیمت بنزین می‌تواند هزینه حمل‌ونقل و در نتیجه قیمت تمام‌شده بسیاری از کالاها و خدمات را بالا ببرد. دوم اینکه اجرای مرحله‌ای آن به دولت، کسب‌وکارها و خانوارها فرصت می‌دهد تا رفتار مصرفی و اقتصادی خود را با تغییرات قیمت سازگار کنند؛ از جمله کاهش مصرف، بهینه‌سازی انرژی و استفاده از وسایل نقلیه کم‌مصرف‌تر.

از سوی دیگر افزایش تدریجی می‌تواند مقاومت اجتماعی را کاهش دهد، زیرا مردم فشار افزایش قیمت را به‌صورت تدریجی احساس می‌کنند. همچنین این روش امکان هدفمندتر کردن یارانه‌ها و جبران اثرات افزایش قیمت برای دهک‌های پایین درآمدی را فراهم می‌کند.

برای موفقیت سیاست اصلاح تدریجی، لازم است دولت مجموعه‌ای از ابزارهای مکمل را همزمان به‌کار گیرد. از جمله تعیین بازه‌های زمانی مشخص برای افزایش نرخ، طراحی مدل چندنرخی (یارانه‌ای، نیمه‌آزاد و آزاد) بر اساس میزان مصرف، اختصاص بخشی از درآمد حاصل از اصلاح قیمت به حمایت‌های نقدی یا خدماتی برای اقشار کم‌درآمد، و توسعه حمل‌ونقل عمومی برای فراهم شدن گزینه‌های جایگزین.

کنترل قاچاق سوخت نیز از دیگر محورهای حیاتی در اجرای این طرح است. اختلاف زیاد بین قیمت داخلی و قیمت منطقه‌ای می‌تواند زمینه‌ساز افزایش قاچاق شود؛ بنابراین تقویت سامانه‌های نظارتی و رهگیری سوخت در این مرحله ضروری خواهد بود.

چالش‌ها و مخاطرات احتمالی افزایش پلکانی قیمت بنزین 

با وجود مزایای یادشده، کارشناسان هشدار می‌دهند که حتی افزایش تدریجی قیمت سوخت نیز بدون اثر تورمی نخواهد بود. اگر سیاست‌های جبرانی و حمایتی به درستی اجرا نشود، فشار بر دهک‌های پایین درآمدی افزایش می‌یابد. از سوی دیگر، نبود زیرساخت‌های کافی در حمل‌ونقل عمومی و ضعف در اطلاع‌رسانی می‌تواند موجب نارضایتی عمومی شود. همچنین این سیاست ممکن است افراد زیادی را به سمت ذخیره‌سازی بنزین سوق دهد که این موضوع خود منجر به ایجاد ازدحام در پمپ بنزین‌ها پیش از زمان افزایش قیمت بنزین خواهد شد.

پیشینه سیاست افزایش پلکانی قیمت بنزین در ایران

ایران پیش‌تر نیز تجربه افزایش پلکانی قیمت بنزین را داشته است. در دولت اصلاحات، قیمت بنزین هر سال متناسب با نرخ تورم افزایش یافت؛ به طوری که از ۱۶۰ ریال در سال ۱۳۷۶ به ۸۰۰ ریال در سال ۱۳۸۳ رسید. اما در دولت بعدی، این روند متوقف شد و سیاست سهمیه‌بندی و قیمت‌گذاری دوگانه (یارانه‌ای و آزاد) جایگزین آن شد.

اکنون به نظر می‌رسد دولت چهاردهم با مصوبه جدید خود قصد دارد به سمت اصلاح تدریجی قیمت سوخت بازگردد، اما با سازوکاری متفاوت و با در نظر گرفتن شرایط اقتصادی و اجتماعی روز. هدف نهایی این سیاست، دستیابی به تعادل در مصرف انرژی، کاهش فشار بودجه‌ای ناشی از یارانه‌ها و حرکت به سوی مصرف بهینه و عادلانه‌تر سوخت عنوان شده است. با این حال زمان دقیق اجرای این طرح هنوز مشخص نیست.