هند محرک پنهان جنگ افغانستان و پاکستان

فرایندهای سیاسی در جنوب و آسیای مرکزی با شتاب در حال دگرگونی است. متحدان دیروز به دشمنانی آشتی‌ناپذیر بدل شده‌اند و وارد رویارویی‌های خونین می‌شوند، در حالی‌که بازیگرانِی که پیش‌تر بی‌اعتماد بودند، مواضع خود را همسو کرده و در پی منافع مشترک‌اند. طالبان بیش از اندازه به هند نزدیک شده و هم‌زمان با حامی و راهنمای پیشین خود، پاکستان، وارد تقابلی سخت شده است. اگر این روند ادامه یافته و تقویت شود، می‌توان آن را به «انقلابی دیپلماتیک» تشبیه کرد.

ماموریت دهلی‌نو در افغانستان

هند در کابل سفارت باز می‌کند. آن هم در شرایطی که از سال ۲۰۲۱ — زمانی که نیروهای آمریکایی و ناتو خروجشان را کلید زده و طالبان به‌سرعت بیشتر مناطق کشور از جمله پایتخت را در دست گرفت — هیچ نمایندگی دیپلماتیک هند در افغانستان فعال نبوده است. هم‌زمان تصمیم برای گشودن سفارت در دیدارِ امیرخان متقی، وزیر خارجه افغانستان، و سوبراهمانیام جایشَنکار، وزیر خارجه هند، اعلام شد. این دیدار در هند برگزار شد؛ جایی که هیاتی از طالبان برای نخستین بار از زمانِ بازگشت «امارت اسلامی» در سال ۲۰۲۱ حضور یافت. جایشَنکار گفت: «خوشحالم اعلام کنم که مأموریت فنی ما در کابل در قالب سفارت هند محقق شده است.» وزیر هندی با اینکه کشورش «امارت اسلامی» طالبان را رسماً به رسمیت نمی‌شناسد، از دیدن متقی در دهلی‌نو «ابراز خرسندی» و او را «وزیر خارجه افغانستان» خطاب کرد.

جایشَنکار تأکید کرد سفر متقی «گامی مهم برای پیشبرد روابط و تقویت دوستی دیرینه هند و افغانستان» است. او اطمینان داد که «شراکت دیرینه با کابل در حال احیاست» و به «پروژه‌های فراوان هند در افغانستان» اشاره کرد. به گفته او: «می‌توانیم درباره نگهداشت و تعمیر پروژه‌های به‌اتمام‌رسیده و نیز گام‌های لازم برای تکمیل سایر طرح‌هایی که برایشان متعهد شده‌ایم گفت‌وگو کنیم. به ادعای او «تیم‌های ما می‌توانند درباره اولویت‌های توسعه محور افغانستان مذاکره کنند.» او همچنین از متقی بابت دعوت از شرکت‌های هندی برای توسعه منابع معدنی افغانستان تشکر و ابراز امیدواری کرد که روابط تجاری تقویت شود.

افزون بر این، جایشَنکار اهدای ۲۰ آمبولانس به کابل را اعلام و از ارسال دستگاه‌های MRI، واکسن و دارو به افغانستان، و کمک از طریق سازمان ملل برای مقابله با اعتیاد خبر داد. جایشَنکار وعده داد پس از زمین‌لرزه اوت ۲۰۲۵ که ۱۴۰۰ نفر را کشت، خانه‌های افغان‌ها را بازسازی کرده و برای پناهجویان مسکن بسازد. او در دیدار با وزیر طالبان تأکید کرد: «هند کاملاً متعهد به حاکمیت، تمامیت ارضی و استقلال افغانستان است.» از سال ۲۰۲۱، دهلی‌نو ۵۰ هزار تُن گندم، ۳۰۰ تُن دارو، ۴۰ هزار لیتر آفت‌کش، ۱۰۰ میلیون دوز واکسن فلج اطفال، ۱.۵ میلیون دوز واکسن کرونا و سایر کمک‌های انسانی به افغانستان ارسال کرده است.

پشت پرده حمله پاکستان به کابل

جایشَنکار در دیدار با متقی به تهدید مشترک «تروریسم فرامرزی» اشاره کرد؛ تهدیدی که دیپلمات‌های هندی آن را به اقدامات ارتش پاکستان مرتبط می‌دانند. او یادآور شد پس از حمله تروریستی کشمیر به‌دست گروه «جبهه مقاومت» با متقی تلفنی گفت‌وگو کرده؛ حمله‌ای که تنش‌های جدی‌تری را میان هند و پاکستان از سال ۱۹۷۱ رقم زد. دهلی نو، اسلام‌آباد را به حمایت از تروریست‌ها متهم و هند پایگاه‌های آنان را به‌عنوان اهداف اصلی حملات پاکستان در ماه مه شناسایی کرد. جایشَنکار خطاب به متقی گفت: «همدلی شما با ما پس از حملهٔ تروریستی در کشمیر قابل توجه بود.»

هم‌زمان با سفر وزیر خارجه افغانستان به دهلی‌نو، نیروهای پاکستانی چندین حمله هوایی به مرکز کابل انجام دادند. بنا بر گزارش‌های رسانه‌ای، هدف، رهبری «تحریک طالبان پاکستان»» (TTP) بود. برخی گزارش‌ها حاکی از آن است که ارتش پاکستان موفق شد چند تن از رهبران کلیدی این جریان رادیکال، از جمله مفتی نورولی محسود — امیر این گروه از سال ۲۰۱۸ — را از میان بردارد.

این رویداد در بحبوحه اتهامات اسلام‌آباد مبنی بر پناه‌ دادن طالبان افغانستان به جنگجویان طالبان پاکستان رخ داد. پس از حملات، خواجه آصف، وزیر دفاع پاکستان، پیامی در شبکه اجتماعی ایکس منتشر کرد که به‌طور مستقیم کنایه به حملات هوایی در کابل داشت. او اعلام کرد طالبان افغانستان به‌خاطر پناه‌ دادن به طالبان پاکستانی بهایش را خواهند پرداخت و تأکید کرد که شکیبایی کشور در قبال تروریست‌ها و حامیانشان به سر آمده است.

بدین‌ترتیب، حمله هوایی پاکستان دو هدف را دنبال می‌کرد: نخست، حذف دشمن خود؛ جدایی‌طلب پشتونِ پاکستانی و رهبر تحریک طالبان پاکستان. این سازمان رادیکال جنگی خونین علیه دولت پاکستان به راه انداخته و با طالبان افغان هم‌پیمان است. اسلام‌آباد بارها از کابل خواسته رهبران این گروه را تحویل و به حمایت از آنان پایان دهد. در مقابل، طالبان افغان هرگونه کمک به تحریک طالبان افغانستان را انکار کرده و از اقدام علیه آنان خودداری می‌کنند.

دوم، پاکستان با این حمله پیام روشن و تندی به طالبان فرستاد: از هند، دشمن اصلی و کلیدی اسلام‌آباد، دوری کنید. از همین رو، زمان‌بندیِ حمله هم‌زمان با سفر تاریخی طالبان به دهلی‌نو انتخاب شد.

با این‌همه، سیاست خارجی پاکستان را به‌سختی می‌توان موفق خواند. از زمان پیروزی طالبان در ۲۰۲۱، روابط افغانستان و پاکستان رو به وخامت گذاشته است. دو طرف درگیر منازعه‌ای سیاسیِ کم‌شدت‌اند که گهگاه به درگیری‌های نظامی کوتاه‌مدت می‌انجامد. اسلام‌آباد و ارتش پاکستان نتوانسته‌اند با حاکمان جدید کابل روابطی مبتنی بر اعتماد و منافع متقابل بنا کنند.

در همین حال، سیاست خارجی هند به‌طرزی ماهرانه و نرم، جایگاه خود را در افغانستان تقویت کرده و تعداد بیشتری از افغان‌های متمایل به دهلی‌نو را با خود همراه می‌سازد. گشایش سفارت هند در کابل، تماس‌های طالبان و دهلی‌نو را بیش‌ازپیش افزایش داده و موقعیت هند در افغانستان را تثبیت خواهد کرد. با این حال، دلیلی در دست نیست که روابط پاکستان و افغانستان در آینده نزدیک عادی شود.