جای خالی ایران در نشست صلح شرم‌الشیخ فرصت سوزی نبود؟

شایانیوز– غیبت ایران در نشست شرم‌الشیخ، افزون بر آنکه فرصتی از دست‌ رفته در عرصه دیپلماسی محسوب می‌شود، نمادی است از تنش جدی در راهبرد سیاست خارجی کشور؛ انتخابی که اگرچه از دید تهران دارای وجوهی منطقی است، اما نمی‌توان خطرات و تردیدهای آن را نادیده گرفت.

سخنگوی وزارت خارجه تأکید کرد که این نشست «به معنای واقعی بین‌المللی نبود»،  نه تحت نظارت سازمان ملل بود و نه همه کشورها دعوت شده‌اند؛ و از این رو ایران شرکت نکرد. بر اساس این اظهارات، شرکت نکردن ایران «به معنای از دست دادن یک فرصت دیپلماتیک نیست» و دیپلماسی را نباید صرفاً به حضور فیزیکی در نشست‌ها محدود دانست.

با وجود این مواضع، وقتی از منظر انتقادی به موضوع نگاه می‌کنیم، چند نکته به‌ شدت قابل تأمل‌اند:

۱. فرصت دیپلماسی از دست رفته: موقعیت در میز مذاکره یا در حاشیه؟

نشست‌های منطقه‌ای با هدف صلح و آشتی میان طرف‌های درگیری همیشه ظرفیت تبدیل به صحنه‌ای برای ابراز مواضع رسمی و فشار دیپلماتیک را دارند. اگر ایران در چنین محافلی حاضر نمی‌شد، نمی‌توان نقش این نشست را به‌کلی نادیده گرفت. جایی که ممکن بود نمایندگان ایران بتوانند از طریق سخنان رسمی خود، حتی حمایت از آرمان فلسطینیان را برجسته کنند، اتهامات را پاسخ دهند و در روند شکل‌دهی توافقات شرکت داشته باشند.

غیبت، به‌ ویژه وقتی نشست در محلی با پوشش رسانه‌ای بالا برگزار می‌شود، این خطر را دارد که ایران در نگاه افکار عمومی منطقه و جهان به عنوان کشوری‌ که از عرصه صلح دوری می‌کند، به تصویر کشیده شود به‌ خصوص اگر سایر کشورها در آن حاضر شوند و دیدگاه‌هایشان را پیش ببرند.

۲. تناقض در ادعای «دیپلماسی فعال»: وقتی غیبت را انتخابی می‌نامند

ایران تأکید کرده که شرکت نکردن در نشست به این معنا نیست که در دیپلماسی بسته شود. اما در عالم واقعیت، بسیاری از بازیگران بین‌المللی حضور در این نوع نشست‌ها را به‌ عنوان مؤلفه‌ای از مشروعیت سیاسی قلمداد می‌کنند. بنابراین غیبت ممکن است به منزله خودداری از درگیر شدن در معادلات عمده منطقه‌ای تفسیر شود، حتی اگر ادعا شود که کشور همچنان پشت پرده فعال است.

اگر قرار بود ایران در مذاکرات منطقه‌ای شرکت کند، گزینه مناسب، شرکت مشروط یا مداخله محدود در این نشست بود، نه کناره‌گیری کامل. این کناره‌گیری در عمل داده‌ای است که ممکن است مشکلات بیشتری به همراه آورد، از جمله کاهش امکان تأثیرگذاری در فرآیندهای تصمیم‌سازی آتی.

۳. پروژه صلح یا طرح استعماری؟ نشستی در خدمت منافع امریکا؟

یکی از دلایلی که تهران به آن استناد کرده است، این است که «نشست شرم‌الشیخ» تلاش غرب و برخی کشورها برای مشروعیت‌بخشی به نظم جدید منطقه و «طرح خاورمیانه جدید»  است؛ نظامی که در آن منافع اسرائیل و امریکا در جهت بازسازی روابط کشورهای عربی با آن اسرائیل تعریف شده است. از این منظر، ایران نگران آن است که حضورش به معنای پذیرش ضمنی این نظم نوین باشد.

علاوه بر این، از منظر سیاست تهران،  وقتی چنین  نشست بزرگی با حمایت مستقیم امریکا برگزار می‌شود، امکان دارد طرح‌های نامطلوبی را به نام صلح جا بزنند؛  طرح‌هایی که در ظاهر آتش‌بس‌اند اما در ماهیت، تضمین کننده تسلط امریکا و کاهش نقش محور مقاومت‌اند. حضور ایران می‌تواند این روایت را مشروع کند، حتی اگر دیدگاه‌هایش مخالف آن چارچوب باشد.

۴. پیام به محور مقاومت یا شکاف در اتحاد؟

غیبت جمهوری اسلامی در این نشست، پیام دوگانه‌ای برای گروه‌های مقاومت ارسال می‌کند: از یک سو تأکید بر ادامه  همسویی  با آرمان‌های سنتی مقاومت و رویارویی تمام عیار با غرب و رژیم صهیونیستی است؛ و از سوی دیگر، ممکن است تردیدهایی درباره میزان همراهی ایران در تحولات آتی منطقه ایجاد کند. اگر کشورهایی همچون مصر و عربستان بخواهند روند مذاکرات را پیش ببرند، نبود ایران در میز مذاکره ممکن است مهار نفوذش را دشوارتر کند.

انتخاب اصولی یا ریسک استراتژیک؟

غیبت ایران در نشست شرم‌الشیخ اگرچه از نگاه اصول‌گرایی و رویکرد مقاومت قابل دفاع است، اما نمی‌توان آن را بی‌هزینه خواند. انتخاب بین حضور مشروط یا غیبت کامل، انتخاب دشواری است. شرکت کردن  در نشست، ریسک مشروعیت‌بخشی به نظم جدید را دارد؛ که مطلوب نظام نبوده و نیست؛ و غیبت در نشست ممکن است دست‌ آخر موجب شنیده نشدن صدای جمهوری اسلامی در معادلات مهم منطقه شود.

اگر جمهوری اسلامی بخواهد همچنان نقش مؤثر و فعال در سیاست خاورمیانه داشته باشد، باید مدل جدیدی از دیپلماسی طراحی کند که هم بر اصول تکیه کند و هم راهی برای نفوذ در تصمیم‌سازی‌های منطقه‌ای فراهم آورد؛  نه اینکه از میدان صلح کنار بکشد.