بومی‌سازی تجهیزات نفتی از شعار تا راهبرد ملی

بومی‌سازی تجهیزات صنعت نفت دیگر یک شعار نیست بلکه به راهبردی ملی تبدیل شده که هم‌زمان در میدان آزمایشگاه و کارخانه جریان دارد و سیاست‌های دولت چهاردهم را در قالب اعداد و پروژه‌ها به نمایش می‌گذارد. از سکوهای پارس جنوبی تا کارگاه‌های دانش‌بنیان در اصفهان و تبریز هدفی واحد دنبال می‌شود. کاهش وابستگی به واردات، کوتاه‌سازی زنجیره تأمین، افزایش سرعت و کاهش هزینه تولید و در نهایت ایجاد امنیت پایدار انرژی در شرایطی که تحریم‌ها و نوسانات بازار جهانی هر تصمیم را به سنجش تاب‌آوری ملی تبدیل کرده است.

سهم ساخت داخل در سبد تجهیزات نفتی ایران طی یک دهه گذشته جهشی بی‌سابقه را پشت سر گذاشته است. بر اساس اعلام رسمی سهم تولید داخلی از حدود ۴۰ درصد در ابتدای دهه ۱۳۹۰ به نزدیک ۸۵ درصد در سال ۱۴۰۴ رسیده و این رشد تنها محدود به اقلام کم‌ارزش نیست بلکه در تجهیزات راهبردی نیز نمود یافته است. از بومی‌سازی بیش از ۱۵ هزار قلم کالا در مجتمع گاز پارس جنوبی تا اتکای بیش از ۹۰ درصدی پالایشگاه‌های این مجموعه به تجهیزات داخلی همه نشان از آن دارد که راهبرد جایگزینی واردات حساس از مرحله مصوبه عبور کرده و به مرحله بهره‌برداری صنعتی رسیده است.

هم‌زمان وزارت نفت و شرکت‌های تابعه از مسیر قراردادهای ساخت بار اول و تشکیل کنسرسیوم‌های فناور شکاف‌های فناورانه صنعت را هدف گرفته‌اند. از پکیج‌های توربوکمپرسور پنج مگاواتی تا ولوها و سنسورهای دقیق فرآیندی که سال‌ها در فهرست اقلام تحریمی و پرریسک تأمین قرار داشتند اکنون در داخل کشور تولید می‌شوند. گزارش‌های میدانی نشان می‌دهد داخلی‌سازی تنها یک تجهیز کلیدی توانسته است ۱۵ میلیون دلار صرفه‌جویی ارزی ایجاد کند و زنجیره‌ای از شرکت‌های دانش‌بنیان را به پروژه‌های بزرگ نفتی پیوند دهد. 

در جبهه حفاری و بهره‌برداری نیز تصویر روشن و قابل استناد است. شرکت ملی حفاری ایران اعلام کرده است که با به‌کارگیری ۶۲ دکل فعال توانسته رکورد حفاری تعمیر و تکمیل ۱۰۰ حلقه چاه در سال ۱۴۰۳ را به ثبت برساند و در این موفقیت ارتقای خدمات فنی یکپارچه و بومی‌سازی تجهیزات نقش تعیین‌کننده داشته است. در میدان گازی پارس جنوبی نیز روند داخلی‌سازی تجهیزات و اقلام صنعتی به‌ویژه در پالایشگاه هفتم گسترده توصیف شده و مدیران عملیاتی آن را معادل افزایش تاب‌آوری اقتصادی کشور می‌دانند. چنین تجربه‌هایی ضمن کاهش چشمگیر هزینه و زمان توانسته ریسک توقف تولید ناشی از گسست واردات را به‌طور محسوس کاهش دهد.

راهبرد دولت چهاردهم در این مسیر بازطراحی سیاست صنعتی انرژی با تمرکز بر سه محور اصلی است. نخست تکمیل نقشه راه بومی‌سازی تجهیزات راهبردی و اولویت‌دهی به ۸۵ قلم حساس برای جایگزینی واردات. دوم پیوند میان دانشگاه شرکت‌های دانش‌بنیان و هلدینگ‌های عملیاتی در قالب پروژه‌های مشخص میادین نفت و گاز. سوم تأمین مالی هدفمند برای ساخت بار اول و توسعه ظرفیت آزمون و استانداردسازی تجهیزات داخلی.
اجرای طرح جایگزینی واردات حساس از سال ۱۴۰۲ نشان می‌دهد بیش از ۴۵ قلم کالا به مرحله تولید صنعتی رسیده و اتاق فرمان راهبردی این طرح از فهرست اقلام تا نصب و بهره‌برداری حرکت کرده است. پروژه‌هایی مانند توسعه میدان آزادگان جنوبی اکنون به سکوی آزمون فناوری‌های بومی و میدان واقعی ارزیابی توان مهندسان ایرانی تبدیل شده‌اند.

محسن پاک‌نژاد وزیر نفت با برنامه‌ای متمرکز بر توسعه میادین مشترک ، افزایش تولید و تعمیق ساخت داخل هدایت وزارت نفت را بر عهده گرفت. این ترکیب سیاسی و اجرایی برای نخستین بار در دو دهه اخیر پشتوانه‌ای کم‌نظیر برای اجرای پیوسته سیاست‌های صنعتی در بخش نفت ایجاد کرده و مسیر هماهنگی میان دولت مجلس و نهادهای فناور را هموار ساخته است.

در سطح شبکه انتقال و خطوط لوله نیز اتکای صنعت نفت به ساخت داخل به مرزهای اطمینان‌بخش رسیده است. سهم ۹۸ درصدی سازندگان ایرانی در تأمین اقلام خطوط لوله از لوله‌ها و ولوها تا تجهیزات دوار و روان‌کننده‌ها نشان می‌دهد بخشی که زمانی یکی از پرهزینه‌ترین و پرریسک‌ترین حلقه‌های تأمین بود امروز عمدتاً در داخل کشور تأمین می‌شود. این دستاورد موجب کاهش هزینه‌های نگهداشت افزایش سرعت واکنش در شرایط اضطراری و ارتقای امنیت انرژی در مسیر طولانی پالایشگاه تا مصرف‌کننده نهایی شده است.

اما بومی‌سازی موفق تنها در ساخت خلاصه نمی‌شود بلکه استانداردسازی آزمون و تضمین کیفیت ضلع مکمل این فرآیند است. مدیران پروژه بارها تأکید کرده‌اند که بدون شبکه آزمایشگاه‌های مرجع و فرآیند دقیق تأیید نمونه و استانداردسازی الزامات عملکردی ساخت بار اول هرگز به تولید انبوه نخواهد رسید. پیوند صنعت و دانشگاه که از قراردادهای مشترک با دانشگاه‌های تراز اول آغاز شد اکنون به ایجاد بانک‌های دانش فنی و کتابخانه‌های مواد و قطعات انجامیده است که مسیر تکرارپذیری تولید را هموار می‌سازد. این زیرساخت نرم اگرچه کمتر دیده می‌شود اما یکی از مؤلفه‌های تعیین‌کننده موفقیت بومی‌سازی در صنعت نفت به شمار می‌آید.

انتهای پیام/