یک میهمان ناشناس از آن‌سوی کهکشان | دنباله‌دار ۳I/ATLAS در آستانه عبور از کنار خورشید

همشهری آنلاین – یکتا فراهانی: ستاره‌شناسان جهان چشم به آسمان دوخته‌اند تا نادرترین دیدار چند دهه‌ اخیر را ثبت کنند: عبور دنباله‌دار بین ستاره‌ای ۳I/ATLAS از کنار خورشید.

درحالی‌که یکی از دنباله‌دارهای درخشان (Lemmon) در آسمان زمین به چشم غیرمسلح دیده می‌شود، ستاره‌شناسان نگاهی پرهیجان‌تر به جایی در آن‌سوی خورشید دارند؛ جایی که «۳I/ATLAS»، سومین و شگفت‌انگیزترین جرم بین ستاره‌ای کشف‌شده در تاریخ، در حال نزدیک‌شدن به نقطة حضیض خورشیدی خود است.

یک مهمان یخ‌زده!
این مهمان یخ‌زده‌ کیهانی که از منظومه‌ای ناشناخته در اعماق کهکشان راه شیری آمده، اکنون در آستانة نزدیک‌ترین برخوردش با خورشید قرار دارد؛ رخدادی که می‌تواند رازهای تازه‌ای از جهان‌های دور و خاستگاه ماده در کیهان را آشکار کند.

دنباله‌دار ۳I/ATLAS تنها سومین جرم بین ستاره‌ای است که بشر تاکنون در منظومه‌ شمسی شناسایی کرده است. نخستین مورد، شیء اسرارآمیز «اوموآموا» بود که در سال ۲۰۱۷ عبور کرد و بسیاری را به نظریه‌های عجیب دربارة منشأ مصنوعی آن کشاند. اما ۳I/ATLAS نه‌تنها بزرگ‌تر، بلکه سریع‌تر و احتمالاً کهن‌تر از هر جرم بین ستاره‌ای شناخته‌شده است.

این دنباله‌دار که ترکیبی از یخ، گردوغبار و مواد معدنی منجمد است، در ماه ژوئیة امسال توسط ناسا تأیید شد و اکنون در مسیر نزدیک‌ترین فاصله‌اش از خورشید در تاریخ ۲۹ اکتبر قرار دارد.

بیشتر بخوانید :

نزدیک‌ترین دیدار با خورشید

به گفته ناسا، دنباله‌دار هنگام عبور از حضیض خود، در فاصله‌ای حدود ۱۳۰ میلیون مایل (۲۱۰ میلیون کیلومتر) از خورشید خواهد بود؛ فاصله‌ای معادل ۱٫۴ واحد نجومی.

در این نقطه، تابش خورشید دمای سطح منجمد دنباله‌دار را به‌شدت افزایش می‌دهد و باعث فوران گاز و بخار از سطح آن می‌شود. این فوران‌ها، دنباله‌ای درخشان و طولانی در جهت مخالف خورشید پدید می‌آورند؛ همان پدیده‌ای که ما در آسمان شب به‌صورت نواری سبزرنگ یا آبی می‌بینیم.

دانشمندان پیش‌بینی می‌کنند در روزهای آینده، دنباله‌دار ۳I/ATLAS درخششی بی‌سابقه‌تر از دو ماه پیش پیدا کند و تصاویر تازه‌اش از تلسکوپ‌های زمینی و فضایی، شگفتی‌های بیشتری آشکار کند.

نگاه تلسکوپ‌ها به رازِ بیگانه

تلسکوپ «جِمینی ساوت» در شیلی، یکی از واضح‌ترین تصاویر از این دنباله‌دار را در تاریخ ۲۷ اوت ثبت کرده است. در این تصویر، هسته یخی دنباله‌دار در میان هاله‌ای از گاز و غبار درخشان محصور است، و دُمِ بلند آن در اثر فشار باد خورشیدی، به طرزی خیره‌کننده از خورشید دور شده است.

رصدخانه‌ها در مدار زمین، مریخ و حتی در مسیر مشتری آماده‌اند تا هنگام بازگشت دوباره دنباله‌دار به‌سوی فضای میان ستاره‌ای، داده‌های تازه‌ای از ترکیبات شیمیایی و رفتار فیزیکی آن ثبت کنند.

راز سبز و پیرِ کیهان

گزارش‌های تازه حاکی از آن است که ۳I/ATLAS به‌تدریج در حال تغییر رنگ و سبزتر شدن است. این پدیده به دلیل آزادشدن گازهای خاصی مانند سیانور و دی کربن است که در نور فرابنفش خورشید می‌درخشند.

دانشمندان می‌گویند این ترکیب می‌تواند اطلاعات ارزشمندی درباره‌ شرایط شیمیایی منظومه‌ای که این دنباله‌دار از آن آمده، ارائه دهد شاید سرنخی از چگونگی تشکیل سیارات و مواد اولیة حیات در جهان‌های دیگر.

پس از عبور از کنار خورشید، ۳I/ATLAS مسیر بازگشت خود را آغاز خواهد کرد؛ سفری طولانی و بی‌بازگشت به‌سوی اعماق تاریک کهکشان. این یعنی ما برای همیشه از دیدار دوباره‌ او محروم خواهیم شد، اما داده‌هایی که از این دیدار کوتاه به دست می‌آید، می‌تواند دهه‌ها الهام‌بخش پژوهش‌های تازه دربارة منشأ مواد میان ستاره‌ای باشد.

ردّی از ناشناخته در آسمان ما

شاید این دنباله‌دار هرگز با چشم غیرمسلح دیده نشود و تنها در قاب تصاویر تلسکوپ‌ها بدرخشد، اما حضورش یادآور نکته‌ای عمیق است: ما در گوشه‌ای کوچک از کیهان، تنها نیستیم.

هر بار که چنین مهمانان بیگانه‌ای از ورای ستارگان وارد منظومة ما می‌شوند، در واقع تکه‌ای از تاریخ کهکشان را به همراه دارند؛ یادگاری از جهانی دیگر و از زمان‌های بسیار دور.