چه بیماری‌هایی ارتش ناپلئون را شکست داد؟

همشهری آنلاین – یکتا فراهانی: با استفاده از توالی‌یابی نسل جدید روی DNA ِ دندان‌های سربازان کشف‌شده در ویلنیوس، دانشمندان دو میکروب تاکنون کمتر مرتبط شده با آن فاجعه را شناسایی کرده‌اند: باکتری‌های عامل پاراتیفوئید و تب عودکننده؛ بیماری‌هایی که در اردوگاه‌های آلوده و در میان جمعیت‌های ضعیف شایع می‌شوند.

فروپاشی ساختارهای تدارکاتی

وقتی ناپلئون به روسیه لشکر کشید، جهان گمان نمی‌کرد که تاریخ یکی از بزرگ‌ترین شکست‌هایش را به‌واسطه میکروب‌ها رقم خواهد زد. تازه‌ترین پژوهشی که بقایای دندان ۱۳ سرباز کشته‌شده در مسیر بازگشت از مسکو را با روش‌های پیشرفته شات‌گان سگوئنسینگ تحلیل کرده، حضور Salmonella enterica زیرگونه Paratyphi C (عامل پاراتیفوئید) و Borrelia recurrentis (عامل تب عودکننده منتقل شونده توسط شپش) را تأیید کرده است. این یافته‌ها، همراه با شواهد تاریخی از تب، اسهال و ضعف فراگیر، نقشه دقیق‌تری از آنچه ارتش مشهور «گِراند آرمی» را در هم شکست تهیه می‌کند: نه یک عامل منفرد، بلکه هم‌زمانی چند بیماری، سرمای مرگبار، گرسنگی و فروپاشی ساختارهای تدارکاتی. چنین تصویری، بازخوانیِ وقایعی را که سال‌ها به‌سادگی با «تیفوس» توضیح داده می‌شد، ضروری می‌سازد.

از قبر دسته‌جمعی تا ژنومِ کهن

طی حفاری‌های باستان‌شناسی در ویلنیوس (پایتخت لیتوانی) که محل عبور مسیر عقب‌نشینی ارتش ناپلئون بود، گورهای دسته‌جمعی متعلق به سربازان فرانسوی کشف شد. پژوهشگران توانستند از دندان‌های ۱۳ جسد نمونه‌برداری کنند؛ دندان‌ها به دلیل حفاظت‌شدن توسط مینا، یکی از بهترین منابع برای بازیابی DNA باستانی به شمار می‌آیند. با بهره‌گیری از تکنیک‌های پیشرفته توالی‌یابیِ مخصوص نمونه‌های قدیمی، تیم تحقیق ژنوم‌های میکروبی را هدف‌گیری و بازسازی کرد تا ردپای پاتوژن‌ها را بیابد.

محققان از روشی به نام «شات‌گان سگوئنسینگ» استفاده کردند؛ رویکردی که تمام قطعات DNA موجود در نمونه را توالی می‌زند و سپس با ابزارهای بیوانفورماتیکی پاتوژن‌ها را شناسایی می‌کند.

بیشتر بخوانید :

سرمای سیبری و همراهی میکروب‌ها

محققان سناریویی معقول پیشنهاد می‌کنند: سربازانی که از گرسنگی، خستگی و سرما رنج می‌بردند، به علت ضعف سیستم ایمنی و ازدحام در پناهگاه‌ها به عفونت‌های روده‌ای و عفونیِ منتقل شونده توسط شپش دچار شدند. تبِ عودکننده louse-borne relapsing fever که توسط شپش‌های بدن منتقل می‌شود، در جمعیت‌هایی با بهداشت پایین و تراکم بالا شدت می‌گیرد؛ وضعیتی دقیقاً مصداق اردوگاه‌های بزرگی که در آن دوره شکل‌گرفته بود. ترکیب این عوامل باعث شد مرگ‌ومیر به‌سرعت اوج بگیرد.

اهمیت این یافته

این یافته نشان می‌دهد رویکردهای ژنتیکی باستانی می‌توانند روایت تاریخی را اصلاح یا تکمیل کنند؛ نه اینکه تاریخ را یک‌بعدی کنند.

همچنین شناسایی هم‌زمان چند پاتوژن نشان می‌دهد اپیدمی‌های تاریخی اغلب چندعاملی و پیچیده بودند و نه لزوماً ناشی از یک عامل منفرد.