چطور خوردن حشرات به نظریه‌ توطئه تبدیل شد؟

بی‌بی‌سی: پروتئین حشرات هم سالم است و هم پایدار است. اما این موضوع در مرکز یک نظریه توطئه فراگیر قرار گرفته است.

در سراسر تاریخ بشر، حشرات بخشی از رژیم غذایی انسان‌ها بوده‌اند. یکی از نخستین تصاویر شناخته‌شده از حشره‌خواری به حدود ۳۰ هزار سال پیش از میلاد در نقاشی‌های غار آلتامیرا در شمال اسپانیا بازمی‌گردد که در آن گردآوری زنبورها به تصویر کشیده شده است.

امروزه بسیاری از مردم در آمریکای لاتین، آسیا و آفریقا به‌طور منظم حشره مصرف می‌کنند. به عنوان مثال در مکزیک، ملخ‌های آب‌پز و سرخ‌شده که به نام «چاپولینس» شناخته می‌شوند، تنقلاتی محبوب در میخانه‌ها هستند و روزبه‌روز بیشتر در رستوران‌های گران‌قیمت نیز سرو می‌شوند.

اما همه اهل خوردن حشرات نیستند. با آن‌که مدت‌هاست حشرات به‌عنوان منابعی ارزان، سالم و پایدار برای پروتئین در نظر گرفته می‌شوند، اما حشرات تا حد زیادی در رژیم غذایی مردم آمریکا و اروپا غایب هستند.

این بی‌میلی در سال‌های اخیر با شبکه‌ای از نظریه‌های توطئه تشدید شده که ادعا می‌کنند «نخبگان جهانی» مردم را وادار می‌کنند تا گوشت را کنار بگذارند و به جای آن حشره بخورند.

پژوهشگران هشدار می‌دهند که این اطلاعات نادرست، پژوهش‌های علمی مشروع درباره حشرات به‌عنوان منبعی دوستدار اقلیم برای تامین پروتئین را در سایه قرار داده و ممکن است مانعی در مسیر گذار به سیستم‌های غذایی پایدارتر ایجاد کند.

به گفته سارا آنیانو، تحلیلگر اطلاعات نادرست، در نظریه توطئه «من حشره نمی‌خورم» که عمدتاً در ایالات متحده و برخی مناطق اروپا رواج دارد، ادعا می‌شود که «نخبگان جهانی» توده‌های مردم را تحت لوای محیط‌زیست‌گرایی وادار خواهند کرد که حشره بخورند.

آنیانو که سال‌هاست در «مرکز افراط‌گرایی» وابسته به «لیگ ضد افترا» بر روی این نظریه تحقیق می‌کند، می‌گوید این نظریه به‌خوبی در چارچوب ترس‌های موجود از «انحطاط تمدن غرب» جا می‌گیرد. آن‌چه به‌صورت یک میم نیمه‌طنزآمیز در یک انجمن آنلاین آغاز شد، اکنون به حاشیه‌های سیاست در اروپا و ایالات متحده نفوذ کرده است.

در هلند، تیری بودت، قانون‌گذار و رهبر حزب راست افراطی «فروم برای دموکراسی»، در ماه مارس ۲۰۲۳ در یک سخنرانی ضد اتحادیه اروپا فریاد زد: «محاله!» و هم‌زمان کرم‌های طلایی را از یک کیسه بیرون ریخت. بودت بعدتر عکسی از آن لحظه را با عنوان «ما حشره نمی‌خوریم» در ایکس (توییتر سابق) منتشر کرد.

سال پیش حزب راست افراطی لگا در ایتالیا، بیلبوردی در شهرستان کونلیانو نصب کرد با این عبارت: «بیایید اروپا را تغییر دهیم پیش از آن‌که ما را تغییر دهد» که تاریخ‌ انتخابات را در کنار نمای درشت از فردی که ظاهراً در حال خوردن ملخ بود، نشان می‌داد.

این تصویر، حشره‌خواری را با از دست رفتن ارزش‌های سنتی پیوند می‌زد. در این تصویر، غذا نشانه‌ای نگران‌کننده از تغییری بود که به ترس از فرسایش فرهنگ اروپایی دامن می‌زند.

تاکر کارلسن، مجری آمریکایی پیش از آن‌که در سال ۲۰۲۳ از شبکه فاکس نیوز اخراج شود، در آخرین برنامه ویژه‌اش به نام «آثار اصلی تاکر کارلسن» یک قسمت نیم‌ ساعته به نام «بگذارید حشره بخورند» پخش کرد.

او با بررسی سیاست‌های غذایی مبتنی بر تغییرات اقلیمی ادعا کرد «کسانی که در راس قدرت هستند» می‌خواهند حشره را وارد بشقاب مردم کنند. این برنامه شامل مصاحبه با فعال راست‌گرای هلندی، اوا فلاردین‌خروک بود که حشره‌خواری را «آزمایش اطاعت» از سوی دولتی مستبد توصیف کرد و از اعتراض کشاورزان در برابر طرح‌های کاهش دامداری حمایت کرد.

کارلسن اعلام کرد: «جمله من حشره نمی‌خورم یک میم بود. حالا تبدیل به یک جنبش شده است.»

سایر نظریه‌پردازان توطئه راست‌گرای آمریکایی مانند الکس جونز و کندیس اوونز، و همچنین اینفلوئنسر جک مک‌گوایر نیز نظریه توطئه «من حشره نمی‌خورم» را گسترش داده‌اند.

اما این ترس ساختگی از وادار شدن به خوردن حشرات از کجا آغاز شد؟

در بهار ۲۰۲۰، مجمع جهانی اقتصاد (WEF)، یک سازمان بین‌المللی غیردولتی که مسئول برگزاری نشست سالانه داووس در سوئیس است، طرح «بازتنظیم بزرگ» را معرفی کرد؛ تلاشی برای کاهش نابرابری جهانی و پیشبرد ابتکارات زیست‌محیطی در دوران همه‌گیری کووید-۱۹. اما به گفته مرکز افراط گرایی در لیگ ضد افترا، برای نظریه‌پردازان توطئه نشست داووس «مدرکی» بود مبنی بر این‌که ثروتمندترین افراد جهان می‌خواهند از همه‌گیری کووید-۱۹ به‌عنوان ابزاری برای بازآرایی جوامع به شکل رژیم‌های جهانی‌گرا و تمامیت‌خواه استفاده کنند که به زیان مردم عادی تمام می‌شود.

جمله «من حشره نمی‌خورم» نخستین بار در ماه اوت سال ۲۰۱۹ در «۴چن»، سایتی با انجمن‌های ناشناس، دیده شد. اما آنیانو می‌گوید محبوبیت آن پس از پیوند با نظریه توطئه «بازتنظیم بزرگ» در دوران همه‌گیری کووید-۱۹ افزایش یافت.

در سال ۲۰۲۱، مجمع جهانی اقتصاد مقاله‌ای منتشر کرد که می‌گفت حشرات از نظر مقابله با تغییرات اقلیمی و ناامنی غذایی، گزینه‌ای پایدارتر از گوشت هستند.

آنیانو می‌گوید: «نظریه توطئه حشرات در دل این ایده جا می‌گیرد که رای دادن به چپ‌ها یعنی بلیت یک‌طرفه به پایان جامعه مدرن، آن‌گونه که می‌شناسیم.» او می‌افزاید غذایی که ظاهراً به‌اندازه کافی ساده و بی‌اهمیت به‌نظر می‌رسد، حامل نشانه‌های فرهنگی و هویتی پررنگی است.

اتحادیه اروپا در ژانویه ۲۰۲۳ چهار گونه حشره را به‌عنوان غذای جدید تایید کرد که اجازه می‌دهد تحت شرایط خاصی، این حشرات به‌عنوان مواد اولیه در بازار اتحادیه اروپا به‌کار گرفته شوند. این چهار گونه شامل جیرجیرک خانگی، لارو سوسک دانه، ملخ مهاجر و لارو خشک‌شده سوسک آرد هستند. این تصمیم موجی از اعتراض‌ها را در رسانه‌های اجتماعی به دنبال داشت.

لوران دوپلومب، سیاستمدار راست‌گرای فرانسوی، از این مجوز غذایی اتحادیه اروپا انتقاد کرد و گفت: «ما نمی‌توانیم اجازه دهیم فرانسوی‌ها بدون اطلاع حشره بخورند.» این ادعای نادرست چنین القا می‌کند که اتحادیه اروپا نیازی به برچسب‌زنی مشخص برای حشرات در محصولات غذایی ندارد. در حالی‌که طبق قانون اتحادیه اروپا، وجود حشرات در یک محصول باید به‌وضوح و صراحت در برچسب آن قید شود.

در ژانویه ۲۰۲۵، کمیسیون اروپا پودر کرم زرد فرآوری شده با پرتو فرابنفش را به‌عنوان غذای جدید تایید کرد. طبق این مقررات، اتحادیه اروپا مجوز استفاده از حداکثر ۴٪ از این پودر را در نان، پنیر و پاستا صادر کرد، به‌شرط آن‌که نام آن به‌وضوح در فهرست مواد تشکیل‌دهنده درج شود. با این حال، حساب‌های کاربری اروپا‌گریز این مجوز را محکوم کردند.

فلوریان فیلیپو، بنیان‌گذار حزب ملی‌گرای فرانسوی «میهن‌پرستان»، در ویدیویی در ایکس گفت: «از سر جنون زیست‌محیطی، آن‌ها ریسک مسموم کردن یک قاره کامل [اروپا] را می‌پذیرند تا با دامداری رقابت کنند.» او ادعای نادرست دیگری مطرح کرد مبنی بر این‌که «در نان، کمپوت‌ها، پاستاها» تا «۴ گرم در هر ۱۰۰ گرم» لارو وجود خواهد داشت که مانند دوپلومب این ادعای نادرست را مطرح کرد: صاحبان قدرت در حال سوءاستفاده از تغییرات اقلیمی هستند تا مردم عادی اروپا را بدون رضایتشان وادار به خوردن حشره کنند.

آنیانو توضیح می‌دهد که جمله «من حشره نمی‌خورم» از لحاظ بلاغی ساختاری قوی دارد زیرا پاسخی است به یک فرمان، هرچند که چنین فرمانی هرگز صادر نشده است. او می‌افزاید، اثرگذاری این میم در سادگی آن است که به ترس‌های عمیق‌تری در مورد اعتماد به مقامات، به‌ویژه در زمان‌های بحرانی مانند تغییرات اقلیمی و همه‌گیری کووید-۱۹ متصل می‌شود.

چگونه با اطلاعات نادرست مقابله کنیم

استفان لوواندوفسکی، استاد علوم شناختی در دانشگاه بریستول بریتانیا که بر انکار علم و واکنش به اطلاعات نادرست تمرکز دارد، می‌گوید که نظریه‌های توطئه، یک نیاز احساسی را برآورده می‌کنند. به‌گفته او، نظریه‌های توطئه از میل به درک و تبیین جهان ناشی می‌شوند.

در شرایط عدم قطعیت، به‌ویژه در زمان بحران، ممکن است برای فرد دشوار باشد که در جهانی زندگی کند که همه چیز تصادفی به‌نظر می‌رسد. پژوهش‌ها نشان داده‌اند که توطئه‌ها روایتی ارائه می‌دهند، حتی وقتی هیچ روایتی وجود ندارد.

لوواندوفسکی توضیح می‌دهد که نظریه‌های توطئه حس کنترل را در جهانی غیرقابل پیش‌بینی ایجاد می‌کنند. باور به این‌که نیروهایی قدرتمند (هرچند شیطانی) پشت وقایع جهانی هستند، آرامش‌بخش‌تر از پذیرش تصادف است، چون نشان می‌دهد این وقایع قابل پیشگیری بوده‌اند. او می‌گوید: «اگر فکر کنید جهان توسط یک محفل پنهانی از نیروهایی تاریک اداره می‌شود، حداقل می‌توانید تصور کنید که آن‌ها می‌توانستند این کارها را نکنند.»

آنیانو استدلال می‌کند که نظریه بی‌پایه «من حشره نمی‌خورم» نشان‌دهنده ترسی عمیق‌تر است: این‌که اگر الیگارشی‌ها کنترل منابع غذایی ما را به‌دست بگیرند، کنترل کامل زندگی ما را در اختیار خواهند داشت. این جمله اغلب همراه با «من زیر بار سبک زندگی ماشینی و کنترل‌شده نمی‌روم» به‌کار می‌رود، که چشم‌اندازی تیره و پادآرمان‌شهری از آینده ترسیم می‌کند؛ جایی که آزادی و لذت از بین رفته است.

لوواندوفسکی می‌گوید جمله «من حشره نمی‌خورم» به‌عنوان یک نظریه توطئه، جذاب است چون «بامزه، سرگرم‌کننده و کمی هم رنگ واقعیت دارد»، چرا که حشرات واقعاً قابل خوردن و منبع خوبی برای پروتئین هستند.

به‌گفته موسسه ملی سلامت آمریکا، حشرات خوراکی اغلب درصد بالاتری از پروتئین نسبت به بسیاری از منابع گیاهی و برخی منابع حیوانی دارند. پروتئین می‌تواند تا ۶۰٪ از وزن خشک حشرات را تشکیل دهد. آرد جیرجیرک، برای مثال، بین ۴۶ تا ۷۰ درصد پروتئین دارد؛ در حالی که پروتئین گوشت گاو پخته و بدون چربی حدود ۲۶٪ است.

لوواندوفسکی می‌گوید در موارد افراطی، مقابله با نظریه‌پردازان توطئه‌ی اقلیمی دشوار است، چون مداخله‌ مؤثر فقط بررسی واقعیت‌ها نیست، بلکه باید به نیازهای عاطفی، احساسی و روانی‌ای هم پرداخت که این باورها آن‌ها را ارضا می‌کنند.

او می‌گوید: «اگر بگویید عمو جان، دیوانه‌ای… این مزخرفات را باور نکن، موفق نخواهید شد.» اما در عوض می‌توانید بپرسید: «این باورها چه نیازی را برایت برآورده می‌کند؟ چرا به آن‌ها ایمان داری؟»

اگرچه این کار دشوار است، اما به این معنی نیست که اطرافیان نظریه‌پردازان توطئه باید دست از تلاش بردارند. تحقیقات نشان می‌دهد که اطلاعات نادرست اقلیمی، اقدامات موثر زیست‌محیطی را تضعیف می‌کند.

لوواندوفسکی می‌گوید: «با آن‌که برای قربانیان فردی نظریه‌های توطئه احساس همدردی زیادی دارم، اما این باورها بی‌خطر نیستند.» او می‌افزاید: «توطئه‌ها زینت‌های بی‌ضرر در چشم‌انداز سرگرمی نیستند. آن‌ها عمیقاً نگران‌کننده‌اند، نه‌فقط برای کسانی که قربانی آن‌ها می‌شوند، بلکه برای جامعه به‌طور کلی.»

او می‌گوید: «اگر یکی از عزیزانتان به‌طور کامل در چاه توطئه فرورفته و فکر می‌کند جورج سوروس در حال ایجاد دولت جهانی است و می‌خواهد ما را وادار به خوردن سوسک کند، این واقعیتی دردناک است. به آن‌ها همدلی نشان دهید و وارد روند طولانی بازبرنامه‌ریزی شوید، که شامل مراقبت روان‌شناختی فردی و پیوستگی در مسیر است؛ مشابه فرآیندی که افراد برای خروج از فرقه‌ها طی می‌کنند.»

چت‌بات‌های هوش مصنوعی برای مقابله با نظریه‌های توطئه

تحقیقات نشان می‌دهد که چت‌بات‌های تخصصی هوش مصنوعی ممکن است راه‌حلی امیدبخش برای خارج‌سازی نظریه‌پردازان توطئه از افراط‌گرایی باشند. مطالعه‌ای جدید درباره چت‌باتی به نام «دیبانک‌بات» نشان داد که این هوش مصنوعی توانست طی سه گفت‌وگو، باور شرکت‌کنندگان به نظریه توطئه‌ای خاص را به‌طور چشمگیری کاهش دهد و این اثرات دست‌کم تا دو ماه باقی ماند. لوواندوفسکی می‌گوید: «هوش مصنوعی بی‌نهایت صبور است.» او می‌افزاید: «مهم نیست چند بار درباره ترور کندی از چت جی‌پی‌تی سوال بپرسید، او با خوشرویی پاسخ خواهد داد. انسان‌ها چنین ظرفیتی ندارند.» البته استفاده از هوش مصنوعی برای مقابله با نظریه‌های توطئه اقلیمی با چالش‌هایی همراه است، زیرا این فناوری خود نیازمند انرژی زیادی است.

لوواندوفسکی می‌گوید: «وقتی کسی درگیر یک نظریه توطئه می‌شود، تغییر ذهنیت او معمولاً به گفت‌وگویی طولانی و چند مرحله‌ای نیاز دارد، چیزی که چت‌بات‌های هوش مصنوعی می‌توانند به‌خوبی انجام دهند.» او اضافه می‌کند که چون چت‌بات‌ها قضاوت نمی‌کنند و با آرامش به تکرار پاسخ‌ها ادامه می‌دهند، می‌توانند در فضایی غیرتهاجمی به کاربران کمک کنند که به دیدگاه‌های منطقی‌تری نزدیک شوند.

اما حتی بهترین ابزارها هم تنها زمانی مؤثر هستند که با همدلی، آموزش و ارتباط انسانی همراه باشند. فانزو تأکید می‌کند که هیچ راه‌حل واحدی برای مبارزه با اطلاعات نادرست درباره غذا یا اقلیم وجود ندارد. او می‌گوید: «باید با رویکردی چندوجهی جلو رفت؛ ترکیبی از سیاست‌گذاری، آموزش عمومی، ارتباطات شفاف و البته توجه به دغدغه‌ها و ترس‌های مردم.»

لوواندوفسکی نتیجه‌گیری می‌کند: «مبارزه با نظریه‌های توطئه، به‌ویژه آن‌هایی که بر پایه ترس از آینده، تغییرات اقلیمی یا از دست رفتن هویت فرهنگی بنا شده‌اند، کاری زمان‌بر است. اما اگر این گفت‌وگوها را با صبر، توجه و واقع‌گرایی پیش ببریم، هنوز می‌توانیم مسیر را تغییر دهیم.»

او می‌گوید: «شاید نشود همه را قانع کرد، اما می‌توان دایره نفوذ نظریه‌های توطئه را محدود کرد. و همین خودش یک پیروزی است.»