چرا در تاریکی چیزهایی می‌بینیم که واقعی نیستند؟

همشهری آنلاین، فرخنده رفائی: اگر تابه‌حال در تاریکی مطلق چشم‌هایتان را باز کرده‌اید و نورها یا سایه‌هایی نامشخص دیده‌اید، تنها نیستید. شما با پدیده‌ای مواجه هستید که به ساختار و عملکرد چشم و مغز ما برمی‌گردد و از لحاظ علمی ثابت شده است.

به گزارش پاپ‌ساینس، دکتر «اسکات برودی»، استاد چشم‌پزشکی بالینی در مرکز پزشکی دانشگاه کلمبیا، می‌گوید: چشم انسان حتی در نبود نور نیز فعال است و مغز ما در چنین شرایطی، تصاویر و حرکاتی را می‌سازد که واقعا وجود ندارند.

حساسیت بیشتر چشم در تاریکی

محققان دریافته‌اند که در نور کم، سلول‌های حساس به نور موسوم به «میله‌ای» در شبکیه فعال‌تر می‌شوند و چون بیشتر در اطراف شبکیه قرار دارند، ما در تاریکی بیشتر به حرکات محیطی یا گوشه‌ میدان دید حساس می‌شویم.

به گفته‌ برودی، شبکیه چشم ما در تاریکی تقریبا به اندازه‌ حالت روشنایی فعالیت دارد، اما سیگنال‌ها بیشتر از سوی سلول‌های غیرفعال یا off cells ایجاد می‌شوند. همین فعالیت عصبی و شیمیایی سبب می‌شود گاهی در تاریکی چیزی ببینیم که فقط در ذهن ما شکل گرفته است.

یکی از پدیده‌های جالبی که باعث «دیدن نور در غیاب نور» می‌شود، فسفن‌ها هستند؛ واژه‌ای برگرفته از ریشه‌ یونانی به‌معنای «نشان دادن نور». فسفن‌ها در اثر فشار مکانیکی بر شبکیه ایجاد می‌شوند، مثلاً اگر چشم بسته‌تان را کمی فشار دهید، حلقه‌های نورانی یا اشکال درخشان خواهید دید. برودی می‌گوید این فقط تحریک مکانیکی سلول‌های عصبی شبکیه است که مغز آن را به‌صورت الگوهای نوری تفسیر می‌کند.

بیشتر بخوانید:

مغز در تاریکی تصویر می‌سازد

اما حتی وقتی چشم‌ها بسته‌اند، مغز باز هم مشغول تولید تصویر است. به گفته دانشمندان، آن رنگ خاکستری یکنواختی که در تاریکی مطلق می‌بینیم در واقع سیاهی کامل نیست، بلکه پدیده‌ای به‌نام ایگنگرائو (eigengrau) است، به‌معنای «خاکستری درونی». این رنگ حاصل «نویز بصری» یا سیگنال‌های درونی عصب بینایی است که مغز آن را به‌صورت لکه‌ها یا چشمک‌های نوری درک می‌کند.

به بیان دیگر، مغز ما حتی در غیاب نور واقعی، تلاش می‌کند نظم و تصویر بسازد. این ویژگی از یک‌سو به بقای ما کمک کرده—زیرا کوچک‌ترین حرکت یا نور را در تاریکی تشخیص می‌دهیم—و از سوی دیگر می‌تواند باعث ترس از تاریکی شود، چون ذهن ما فضای خالی را با خیال و وهم پر می‌کند.

بنابراین، اگر این بار در تاریکی سایه‌ یا نوری لرزان مشاهده کردید، احتمالا نه روحی در کار است و نه جادویی، فقط چشم و مغزی است که هنوز در تلاشند جهان را ببینند، حتی وقتی نوری وجود ندارد.