عکس؛ سفر در زمان؛ ارتش آمریکا با راه آهن ایران تسویه‌حساب کرد!

در چهارمین روز خردادماه ۱۳۲۶ در صفحه نخست روزنامه اطلاعات دو گزارش خبری مهم خودنمایی می‌کرد؛ یکی سفر محمدرضا شاه به زنجان و تبریز و دیگری، پرداخت بدهی ارتش آمریکا به راه‌آهن ایران. خبر دوم اگرچه تحت‌الشعاع «سفر ملوکانه» به زنجان و تبریز قرار گرفت، اما از تحولی مهم در مناسبات تهران و واشنگتن حمایت داشت و بعدها به عنوان یکی از نشانه‌های سیاست آمریکا برای دور کردن ایران از بلوک شرق مورد ارزیابی قرار گرفت.

ماجرا از این قرار بود که صبح ۴خردادماه ۱۳۲۶، سفیرکبیر آمریکا در حضور نماینده وزارت جنگ این کشور در تهران، چکی به مبلغ بیش از ۱۴میلیون ریال به مقام‌های راه‌آهن ایران تحویل داد؛ چکی که بابت «تسویه‌حساب با راه‌آهن ایران» صادر شده بود، آن‌هم به دلیل خدماتی که راه‌آهن ایران، در فاصله ۱۰تیرماه ۱۳۲۴(اول جولای ۱۹۴۵) تا ۱۰ دی‌ماه ۱۳۲۴ (۳۱دسامبر۱۹۴۵)، یعنی طی حدود ۶ ماه، به ارتش آمریکا ارائه داده بود.

نکته جالب اما در تعیین میزان بدهی، توجیه آمریکایی‌ها برای زمان استفاده‌شان از راه‌آهن ایران بود؛ آنها این‌گونه استدلال می‌کردند که آمریکایی‌ها از جولای ۱۹۴۵ به‌صورت رسمی برای خودشان از راه‌آهن ایران استفاده کرده‌اند و پیش از این تاریخ، مشمول قراردادی می‌شود که سه دولت ایران، انگلیس و شوروی درباره استفاده نیروهای متفقین از راه‌آهن ایران به امضاء رسانده‌اند.

کلاهی که آمریکایی‌ها سر ایران گذاشتند

این درحالی بود که پس از اشغال ایران از سوی متفقین (انگلیس، آمریکا و شوروی) در نخستین روزهای شهریورماه ۱۳۲۰، راه‌آهن ایران همواره در خدمت این کشور بود و به‌طورکلی ۴ نوع خدمات مهم به نیروهای این کشور ارائه می‌کرد. مهم‌ترین خدمتی که راه‌آهن ایران در این مدت به متفقین ارائه کرد، ارسال کالا، مهمات و تسلیحات به ازسوی نیروهای آمریکایی و انگلیسی برای شوروی بود. ازسوی دیگر آمریکایی‌ها و انگلیسی‌ها از راه‌آهن ایران برای انتقال نیروهای کمکی به سوی قلمرو شوروی استفاده می‌کردند و ارسال کالا و مهمات، دو خدمت ویژه دیگری بود که از طریق راه‌آهن ایران به متفقین ارائه می‌شد.

در واقع آمریکایی‌ها خدماتی که راه‌آهن در طول اشغال ایران به نیروهای این کشور ارائه داده بود را نادیده گرفتند و به قرارداد سه‌جانبه مذکور حواله دادند و تنها بدهی‌شان بابت خروج نیروهای این کشور از ایران را پرداخت کردند.

برای پرداخت همین میزان نیز نماینده وزارت جنگ آمریکای چیزی در حدود دو هفته با مقام‌های راه‌آهن ایران مذاکره کرد تا اینکه در نهایت، طرف ایرانی رضایت داد پس از دریافت مبلغی بیش از ۱۴میلیون ریال، ارتش آمریکا «از هرگونه پرداخت دیگری بابت هرگونه خدمات ارائه شده، از قبیل دستمزد، کرایه، لوازم و مصالح تحویل شده» معاف است.

طرف آمریکایی کوشید با تاکید بر اینکه این قرارداد مربوط به مطالبه کلی ایران از متفقین نیست، راه‌آهن ایران را برای چنین تسویه‌حسابی مجاب کند. این درحالی بود که مسئولان راه‌آهن ایران تاکید داشتند بابت برخی دیگر از خدماتی که به آمریکایی‌ها در مدت جنگ جهانی دوم ارائه شده‌است، باید مذاکراتی انجام شود؛ موضوعی که سرانجامی نیافت و ارتش آمریکا با پرداخت همان چک، پرونده استفاده از خدمات راه‌آهن ایران در طول این جنگ را بست.

راه‌آهن ایران، پل پیروزی

ماجرای طفره رفتن آمریکایی‌ها از تسویه‌حساب واقعی با راه‌آهن ایران در حالی بود که راه‌آهن سراسری ایران نقش ویژه‌ای در پایان دادن به جنگ جهانی دوم داشت. در طول جنگ بین‌الملل دوم، راه‌آهن، جاده‌ها، اسکله‌ها و بنادر ایران و همچنین زیرساخت‌های مهم کشور برای ارسال آذوقه، اسلحه و مهمات برای شوروی مورد استفاده متفقین قرار گرفت؛ موضوعی که اهمیتش آنقدری بود که سران آمریکا، انگلیس و شوروی در کنفرانس تهران به ایران لقب «پل پیروزی» دادند.

ارزیابی اسناد تاریخی پیش از هر چیز نشان‌دهنده نقش حیاتی راه‌آهن ایران برای متفقین در جنگ جهانی است. گفته می‌شود در جریان این جنگ، بیش از ۳ونیم میلیون تن مهمات ازسوی آمریکایی‌ها و انگلیسی‌ها به طرف شوروی حمل شده و راه‌آهن ایران در آن مقطع متحمل بیش از یک میلیارد ریال خسارت شده‌است. براساس آمار متفقین، در طول جنگ در مجموع ۵ میلیون تن ساز و برگ نظامی از راه‌های ایران به شوروی حمل شده‌است که یک میلیون و ۳۸۰ هزار و ۲۷۲ تن به وسیله کامیون و ۳میلیون و ۶۱۹هزار و ۷۲۸تن به‌وسیله راه آهن بوده‌است.

منبع: اطلاعات آنلاین