خسوف یا ماه گرفتگی چیست؟

خسوف و کسوف دو پدیده نجومی هستند که سالیان طولانی در مورد آن‌ها داستان‌ها و خرافات فراوانی وجود داشته است. خسوف یا ماه‌ گرفتگی زمانی رخ می‌دهد که زمین بین خورشید و ماه قرار می‌گیرد و سایه‌ آن بر ماه می‌افتد. در این حالت چون نور خورشید نمی‌تواند مستقیما به ماه برسد، ماه تاریک‌تر از حالت عادی دیده می‌شود .

خسوف یا ماه گرفتگی هنگامی اتفاق می‌افتد که سه عضو منظومه شمسی یعنی خورشید، زمین و ماه در یک راستا قرار بگیرند و زمین در مرکز باشد. این سه جسم نجومی می‌توانند در یک خط مستقیم قرار بگیرند یا از نزدیک تراز شوند، به گونه‌ای که قرار گرفتن زمین در مرکز روی ماه سایه افکنده و باعث شود ماه قهوه‌ای مایل به قرمز دیده شود.

در خسوف، زمین بین خورشید و ماه و در یک خط قرار می‌گیرند.

ماه گرفتگی فقط برای ماه کامل می‌تواند رخ دهد. ماه گرفتگی کامل زمانی اتفاق می‌افتد که خورشید، زمین و ماه کاملا در یک خط قرار گرفته باشند. هر چیزی کمتر و ناقص‌تر از این بیان، یک ماه گرفتگی جزئی را ایجاد می‌کند. از آنجا که مدار ماه به دور زمین در یک صفحه کمی متفاوت از مدار زمین به دور خورشید قرار دارد، تراز کامل برای خسوف در هر ماه به طور کامل اتفاق نمی‌افتد. ماه گرفتگی کامل با گذشت زمان و به طور معمول با گذشت چند ساعت در کل رویداد ایجاد می‌شود.

ترتیب رویدادها در خسوف به این صورت است:

1. زمین دو سایه ایجاد می‌کند که هنگام خسوف روی ماه می‌افتد، یکی از آن‌ها «اومبرا» (Umbra) نام دارد که سایه‌ای تاریک و کامل است و دیگری «پنومبرا» (Penumbra)، سایه‌ای بیرونی و جزئی است.
2. ماه به صورت مرحله‌ای از این سایه‌ها عبور می‌کند.
3. مراحل اولیه و نهایی یعنی زمانی که ماه در سایه پنومبرا است، گرفتگی چندان قابل توجه‌ای ندارد.
4. بهترین قسمت خسوف در میان این بازه و زمانی است که ماه در سایه اومبرا قرار دارد.

گرفتگی کامل یک رویداد عجیب از وقایع کیهانی است. از زمان تشکیل ماه یعنی حدود ۴٫۵ میلیارد سال پیش، ماه در حال دور شدن از سیاره خاکی ما است (حدود ۱٫۶ اینچ یا ۴ سانتی‌متر در سال). در حال حاضر چیدمان ماه، زمین و خورشید برای رخداد خسوف کامل و بی نقص است، زیرا ماه در فاصله مناسبی قرار دارد و سایه زمین می‌تواند ماه را کاملا بپوشاند، اما به سختی ممکن است میلیاردها سال دیگر این اتفاق به وقوع بپیوندد.

طبق گفته ناسا هر سال دو تا چهار خورشید گرفتگی اتفاق می‌افتد، در حالی که گرفتگی ماه کمتر است. در هر سال تقویمی حداکثر چهار کسوف و سه خسوف اتفاق می‌افتد. با این حال خورشید گرفتگی فقط در فاصله‌ای تقریبا ۵۰ مایلی از رویداد قابل مشاهده است، در حالی که هر خسوف در نیمی از زمین قابل رویت است.