فرصتی برای ترسیم همکاری‌های فرامنطقه‌ای با تمرکز بر زمینه‌های درون منطقه‌ای

مجید صیاد نورد – کارشناس روابط بین الملل: نکته حایز اهمیت اینکه پنج کشور ساحلی بزرگترین دریاچه جهان، ظرف دو دهه گذشته زیرساخت سخت افزاری و نرم افزاری خود را در حوزه‌های مختلف حمل و نقلی، لجستیکی، قوانین گمرکی، تأسیس ارگان‌های ترسیم کننده فعالیت‌های مشترک اقتصادی یعنی مناطق آزاد و ویژه اقتصادی، و همچنین بازتعریف رژیم‌های حقوقی دریای مزبور به عنوان مبنایی برای هر گونه همکاری مطمئن و بلند مدت را در دستور کار قرار داده و در عین حال تقویت و تأسیس نهادهایی، چون سازمان همکاری اکو، اتحادیه اقتصادی اوراسیا و رژیم‌های همکاری کریدوری را نیز به وجود آورده‌اند.

مهمترین چالش پیش روی گسترش همکاری‌های درون منطقه‌ای میان کشور‌های ساحلی دریای کاسپین مبتنی دخالت بازیگران برون منطقه‌ای در عرصه سیاسی و عدم وجود سازوکار‌های نظام مندسازی بازار‌های کالا‌هایی و شبکه سازی میان فعالین اقتصاد بوده، موضوعی که از فهم ناصحیح نسبت به تشابهات محصولات تولیدی یا قابل عرضه در بازار‌های درون و فرامنطقه‌ای است، ناشی می‌شود. در واقع میل به استقلال جویی بعد از دوران فروپاشی شوروی و ترسیم استراتژی خروج از حیطه نفوذ روسیه و ایران؛ به حضور کشور‌های فرامنطقه‌ای همچون ترکیه، عربستان، چین، هند و امریکا در مراودات اقتصادی-سیاسی و به تبع آن مناسبات ژئوپلتیک منطقه‌ای منجر شد.

به عبارتی مجموع بازیگران خارج از حوزه جغرافیایی دریای کاسپین قاعده بازی حاصل صفر را برای طرف مقابل خود در دستور کار قرار داده و براین اساس پیش نیاز حضور خود را عدم تنعم اقتصادی-سیاسی دیگر بازیگران تلقی نموده و به آن عمل کردند؛ این مهم برآمده از رقابت‌های مذهبی، اقتصادی، سیاسی دولت‌های پیش گفته بود که به افزایش و چندگانگی منازعات قدرت درون منطقه منتهی شده است.

در این میان وجود سبد کالایی و بازار‌های مشابه برای محصولات تولیدی، در کنار رقابت‌های هویتی قومیتی دیگر چالش‌های پیش روی برای همکاری میان کشور‌های حاشیه دریای کاسپین محسوب می‌شود.

به موارد فوق رقابت‌های کریدوری را نیز باید اضافه کرد، منازعه اقتصادی که از مداخلات بازیگران بیرونی این حوزه جغرافیایی ناشی می‌شود.

حال سئوال مطرح این است که علی رغم چالش‌های پیش گفته، برگزاری اجلاس استان‌های حاشیه دریای کاسپین، می‌تواند در گسترش همکاری‌های منطقه‌ای میان کشور‌های منطقه اثرگذار باشد؟

بی تردید هر گونه همکاری بین الدولی در فضایی گفتگوی چندجانبه در بستر برگزاری رویداد‌های متنوع، فرصت مغتنمی برای گفت‌و‌گو و تبادل نظر جهت بررسی راهکار‌های لازم جهت رفع مسائل قلمداد می‌شود. از سویی، برپایی نمایشگاه کاسپین اکسپو، به عنوان بخش فرعی این رویداد، ایده خوبی برای آشنایی فعالین اقتصادی کشور‌های همسایه محسوب می‌شود.

در قالب این برنامه همکاری مشترک بهره گیری از فرصت ترانزیت میان منطقه‌ای مابین مناطق جغرافیایی اطراف حوزه کاسپین، می‌تواند رقابت‌های موجود کریدوری پیش گفته را به فرصت‌های جدیدی برای همکاری تغییر دهد.

در این راستا، ایجاد خطوط ترانزیتی مابین کشور‌های جنوبی خلیج فارس و دریای عمان، و کشور‌های جنوب شرق آسیا، حوزه اقیانوس هند، غرب آسیا با اعضای اتحادیه اقتصادی اوراسیا، کشور‌های آسیای میانه و اروپا، بر بستر دریای کاسپین، زمینه کاهش هزینه و زمان تمام شده نقل و انتقال کالای میان منطقه‌ای و بین قاره‌ای را پدید می‌آورد. قطعاً تجربه همکاری و ایفای نقش در چنین سطحی، به سایر حوزه‌ها و زمینه‌های همکاری فی مابین تعمیم خواهد یافت.

همکاری در رژیم‌های سرمایه گذاری و همکاری‌های منطقه‌ای در دوران جهانی شدن که مستظهر در مناطق آزاد و ویژه اقتصادی است، زمینه و فرصت‌های خوبی برای همکاری و سرمایه گذاری‌های مشترک، چند جانبه و چند ملیتی میان کشور‌های ساحلی و سایر بازار‌های بین المللی را ایجاد خواهد نمود.

طرفه اینکه از قرن‌های گذشته پدران و مادران بنده و سایر ساحل نشینان این پهنه آبی تجربیات زندگی‌در این زیست بوم را در نمونه‌های صید و صیادی و مشاغل مرتبط با آن، مشکلات زیست‌محیطی، قرابت‌ها و مراودات انسانی-قومی، با یکدیگر تجربه کرده و زیست بوم متفاوت و پویایی از فرهنگ را برساخته‌اند.

در واقع آداب و رسوم مشابه و حتی مشترک که ناشی از تجربیات زیست در جغرافیا و شرایط آب و هوایی شبیه به یکدیگر بوده و می‌باشد، به قرابت‌های قومی، فرهنگی، اسطوره‌های تاریخی، منافع تجاری و زیست محیطی مشترک ختم شده، می‌شود و خواهد شد.

با عنایت به موارد اشاره شده، برگزاری نخستین همایش استان‌های حاشیه دریای کاسپین، الگوی جدیدی از دیپلماسی استانی میان مناطق ساحلی بزرگترین دریاچه جهان ارزیابی می‌شود که با پیشنهاد دستگاه دیپلماسی و وزارت کشور در دستور کار قرار گرفته و حضور وزاری امور خارجه، ارشاد در افتتاحیه بیانگر عزم جدی جمهوری اسلامی ایران برای تنوع بخشی و توسعه همکاری‌های بین المللی با تکیه بر ظرفیت‌ها و فرصت‌های میان منطقه‌ای در بستر دریای کاسپین یوده که با اقبال استانداران کشور‌های همسایه و مدیران دولتی و بخش خصوصی این دولت‌ها مواجه شده است.

انتهای پیام/