دنیای پیچیده نوجوانان در سایه سرطان!

باشگاه خبرنگاران جوان – سرطان یکی از مهم‌ترین چالش‌های سلامت عمومی در سراسر دنیاست و با افزایش نرخ بقا در میان بیماران، تعداد والدینی که با وجود بیماری، نقش خود را در خانواده ادامه می‌دهند نیز بیشتر می‌شود. در این میان، نوجوانانی که والدینشان به سرطان مبتلا هستند، اغلب در معرض آسیب‌های روانی و اجتماعی قرار می‌گیرند. نوجوانی دوره‌ای حساس از رشد انسان است؛ زمانی که فرد به‌دنبال استقلال و شناخت هویت خود است و هم‌زمان نیاز شدیدی به حمایت عاطفی دارد. ابتلای والد به سرطان، نظم روانی و عاطفی این دوران را بر هم می‌زند و باعث اضطراب، احساس مسئولیت بیش‌ازحد، یا حتی گوشه‌گیری در نوجوان می‌شود. فشار مراقبت از والد، ترس از آینده و تغییر در روابط خانوادگی از جمله مسائلی است که این گروه تجربه می‌کنند.

از سوی دیگر، اغلب والدین برای محافظت از فرزندانشان، از گفت‌و‌گو درباره بیماری خود پرهیز می‌کنند. اما همین سکوت باعث می‌شود نوجوان احساس تنهایی و نادیده گرفته شدن کند. در حالی که در ظاهر ممکن است همه چیز عادی به نظر برسد، در درون او ترس و اضطراب ریشه می‌دواند. در ایران، با وجود تفاوت‌های فرهنگی و ساختار‌های خانوادگی خاص، تاکنون پژوهش‌های اندکی به بررسی تجربه نوجوانان در چنین شرایطی پرداخته‌اند. به همین دلیل، شناخت نگاه و احساس این نوجوانان می‌تواند به درک بهتر از پیامد‌های روانی و اجتماعی بیماری در خانواده و طراحی برنامه‌های حمایتی مؤثر کمک کند.

فرخنده امین شکروی، استاد آموزش بهداشت و ارتقای سلامت در دانشگاه تربیت‌مدرس، به همراه یکی از همکاران خود و با همکاری پژوهشکده علوم بهداشتی جهاد دانشگاهی، در همین زمینه مطالعه‌ای را با هدف بررسی مشکلات روانی و اجتماعی نوجوانان دارای والد مبتلا به سرطان انجام داده‌اند. این پژوهش با تمرکز بر تجارب واقعی نوجوانان، تلاش کرده است تا زوایای پنهان این وضعیت را از نگاه خود آنها آشکار کند.

پژوهش به روش کیفی و از طریق تحلیل محتوای مصاحبه‌ها انجام شده است. در این مطالعه، هجده نوجوان که یکی از والدینشان به سرطان مبتلا بود، با روش هدفمند از مراکز آموزشی‌درمانی تهران انتخاب شدند. گفت‌و‌گو‌های نیمه‌ساختاریافته با هر یک از آنها انجام شد تا احساسات، افکار و تجربیاتشان نسبت به بیماری والدشان آشکار شود. سپس داده‌های به‌دست‌آمده با نرم‌افزار تخصصی تحلیل داده‌های کیفی بررسی شدند و پژوهشگران کوشیدند تا از دل گفته‌های نوجوانان، الگو‌های مشترک و مفاهیم اصلی را استخراج کنند.

نتایج تحلیل‌ها نشان می‌دهند که تجربیات نوجوانان را می‌توان در پنج محور اصلی خلاصه کرد: «نشخوار ذهنی» یا درگیری مداوم با افکار منفی، «فشار مراقبتی»، «مشکلات مرتبط با بیماری والد»، «تعاملات اجتماعی پرنوسان» و «عوامل مؤثر بر سازگاری با بیماری والد».

بسیاری از نوجوانان از اضطراب شدید، ترس از مرگ والد، تغییر در روابط خانوادگی و احساس ناتوانی سخن گفته‌اند. برخی نیز به دلیل درک ناقص از بیماری یا نداشتن حمایت کافی، رفتار‌های پرخطر یا گوشه‌گیری از جمع را تجربه کرده‌اند.

پژوهشگران در نتیجه‌گیری خود تأکید کرده‌اند که این نوجوانان با چالش‌های متعددی در مسیر پذیرش بیماری والد خود روبه‌رو هستند و بی‌توجهی به این وضعیت می‌تواند آثار بلندمدتی بر سلامت روان آنان بر جای بگذارد. یافته‌های این مطالعه می‌تواند پایه‌ای برای طراحی برنامه‌های آموزشی و مشاوره‌ای باشد که به کاهش تنش‌ها و افزایش توان سازگاری نوجوانان کمک کند.

در توضیح بیشتر یافته‌ها، پژوهش نشان می‌دهد که ابتلای یکی از والدین به سرطان نه‌تنها وضعیت روانی نوجوان را متزلزل می‌کند، بلکه روابط خانوادگی، وضعیت تحصیلی و ارتباط اجتماعی او را نیز دستخوش تغییر می‌سازد. احساس گناه، ترس از آینده، و ناتوانی در بیان احساسات از جمله موضوعاتی است که در مصاحبه‌ها تکرار شده است. این شرایط گاه باعث می‌شود نوجوان بیش از سن خود احساس مسئولیت کند و نقش بزرگسال را در خانواده بر عهده بگیرد. در مقابل، برخی نیز با انکار واقعیت یا دوری از محیط خانواده، سعی در محافظت از خود دارند.

اهمیت این پژوهش در آن است که تصویری واقعی از وضعیت نوجوانانی ارائه می‌دهد که در سکوت با رنج والد بیمار زندگی می‌کنند.

طبق این یافته‌ها، ایجاد برنامه‌های حمایتی، مشاوره‌ای و آموزشی ویژه برای این نوجوانان، امری ضروری است. چنین اقداماتی می‌تواند توسط کادر درمانی، مشاوران مدارس و نهاد‌های اجتماعی دنبال شود تا به ارتقای سلامت روان و کیفیت زندگی این گروه آسیب‌پذیر کمک کند.

این مطالعه در «مجله دانشگاه علوم پزشکی خراسان شمالی» منتشر شده است. این مجله وابسته به دانشگاه علوم پزشکی خراسان شمالی است و از نشریات معتبر علمی کشور به شمار می‌رود که به انتشار پژوهش‌های نو در حوزه سلامت و علوم رفتاری می‌پردازد.