از دانشگاه های منفعل تا تهدیدهای هوش مصنوعی / زنگ خطر آموزش عالی کشور به صدا در آمد

روز دانشجو فرصتی برای بازاندیشی در جایگاه دانشگاه و دانشجو در ساختار توسعه کشور است؛ جایگاهی که امروز با چالش هایی چون نبود تناسب میان آموزش و بازار کار، کاهش انگیزه های علمی، و ورود شتابزده فناوری های نوین روبه رو شده است. در این میان، علیرضا رحیمی، از چهره های شناخته شده حوزه تعلیم و تربیت  در گفت و گو با تیتر کوتاه  با نگاهی انتقادی به این مسائل پرداخته است.

نقش دانشگاه روشن است، عملکرد باید سنجیده شود

رحیمی در این گفت و گو عنوان کرد: نقش دانشگاه را نباید ارزیابی کرد، نقش مشخص است. باید در حقیقت عملکرد دانشگاه ها را بر اساس نقشی که بازی می کنند بررسی کرد. وضعیتی در سرتاسر کشور حاکم است و این وضعیت قاعدتا روی دانشگاه ها هم اثر می گذارد؛ از وضعیت شغل و امید به آینده گرفته تا وضعیت روحی جوانان، همه این ها کنار هم قرار می گیرد و روی کار بچه ها در دانشگاه اثر می گذارد.

تاثیر شرایط اجتماعی بر عملکرد علمی

این استاد دانشگاه گفت: اساتید هم همین طور هستند؛ نوع فعالیت های شان و روزمرگی های شان را باید دید. البته بعضی ها فعالیت های خاص خودشان را دارند اما خیلی ها واقعا به خاطر وضعیتی که الان در جامعه و فضای دانشگاه حاکم است، خیلی اهل تحقیق و مطالعه و بررسی و فعالیت نیستند.

وی درباره فضای سیاسی دانشگاه ها افزود: وزیر علوم چند روز پیش با تاکید جدی گفتند دانشگاه باید سیاسی باشد و درست هم هست، به معنی مشارکت سیاسی، نه اینکه فضای سیاست زده باشد؛ اما شما اگر وضعیت را ببینید، الان به لحاظ فعالیت، وضعیت خیلی خوبی نیست.

دانشگاه باید موتور پیشرفت باشد، اما منفعل است

رحیمی گفت: نقش دانشگاه که مهم است؛ اساس جامعه، پیشرفت علمی، صنعتی و فناوری را باید از دانشگاه طلب کرد. اینکه چقدر دانشگاه ها در زندگی مردم موثر هستند، باید با بررسی های علمی سنجیده شود، اما بعضا می بینید که خیلی خوب نیست و شاید بشود گفت دانشگاه منفعل است.

بازار کار و رشته تحصیلی بی ارتباط شده اند

این پژوهشگر حوزه تعلیم و تربیت تصریح کرد: مساله ای که سال هاست همه می گویند این است که بازار کار متناسب با رشته تحصیلی نیست. چه کسی در رشته ای که درس خوانده واقعاً کار می کند؟ ما دانشی داریم به نام برنامه ریزی آموزشی و برنامه ریزی نیروی انسانی که وظیفه اش مشخص کردن رابطه بین آموزش و بازار کار است.

وی افزود: سال هاست که باید این سیستم در سازمان برنامه و بودجه فعال می بود. در اوایل انقلاب این دفتر فعال بود و استادانی مانند سعید نفیسی در آن فعالیت داشتند، اما امروز این بخش عملا کار نمی کند و فعالیت علمی در این زمینه صورت نمی گیرد. حتی کسانی که در دانشگاه رشته برنامه ریزی آموزشی می خوانند بعضا تفاوت این مفاهیم را درک نمی کنند و این نشان می دهد ما اصلا کارکرد این علوم را در سطح جامعه نمی شناسیم.

مقایسه با تجربه های جهانی

رحیمی گفت: من حدود ۲۵ تا ۳۰ سال پیش مقاله ای از یک کتاب مربوط به موسسه بین المللی برنامه ریزی آموزشی یونسکو ترجمه کردم. در آن مقاله اقتصاددانان آموزش در آمریکا برای سال های آینده با جداول دقیق مشخص کرده بودند که مثلا به چند نفر در حوزه لوله کشی، اتوشویی و حوزه های فنی نیاز دارند. متاسفانه مشکل اینجاست که ما اصلا به این چیزها توجه نمی کنیم.

چالش آموزش بی حساب و کتاب

این استاد دانشگاه گفت: هر کسی که زورش برسد، پول داشته باشد یا رابطه داشته باشد، دانشگاه تاسیس می کند. نسبت بین دانشجو و دانشگاه هم برقرار نیست و صندلی های دانشگاه ها خالی می ماند. هر رشته ای که استادها زورشان برسد تاسیس می کنند. یک رشته مد می شود و همه به سمت آن هجوم می برند، یک دوره پزشکی مد می شود، بعد پزشک ها بیکار می شوند و دوباره قحطی پزشک ایجاد می شود. این یعنی هیچ برنامه ریزی جدی وجود نداشته است.

ضعف جدی در علوم انسانی و تخصص های تربیتی

رحیمی گفت: ما چقدر روانشناس تربیت می کنیم؟ خیلی از این ها که از دانشگاه بیرون می آیند، واقعا نمی دانند و بلد نیستند. من متاسفانه در حوزه کاری خودمان با افرادی مواجه می شوم که حتی در سطح استاد هم از نظر علمی فقیرند و این بسیار ناراحت کننده است.

دغدغه های دانشجوی امروز سنگین تر از گذشته

این پژوهشگر علوم تربیتی گفت: تمام مسائل اجتماعی که در سطح جامعه وجود دارد، در دانشگاه به شکل شدیدتر برای جوانان وجود دارد. دغدغه آینده، شغل، حیات اجتماعی و مسائل دیگر، برای دانشجو بسیار جدی تر است. امید را نمی شود با شوخی و خنده و برنامه تلویزیونی و این چیزها ایجاد کرد. وقتی شغل و امید به درآمد وجود داشته باشد، روحیه هم به طور طبیعی ایجاد می شود.

وی افزود: دانشجویی که سال ها عمرش را می گذارد اما می بیند افراد بی ضابطه به ثروت های کلان می رسند، طبیعی است که دلسرد می شود.

رحیمی در پاسخ به آینده آموزش عالی گفت: با وضعیتی که داریم جلو می رویم، قاعدتا نمی توان گفت بهتر از این می شود.»

هوش مصنوعی؛ تحول بزرگ و تهدید جدی

وی گفت: اگر از فناوری های نوین به درستی استفاده شود، بسیار راهگشاست و می تواند نظام آموزشی را متحول کند. من شخصا به آموزش مجازی بیشتر از آموزش حضوری اعتقاد دارم، چون کارایی بیشتری دارد. اما هوش مصنوعی یک تحول عظیم است که می تواند اتفاقات بسیار خوب و بسیار بد رقم بزند.

خطر مرگ تفکر در صورت استفاده غلط از هوش مصنوعی

این استاد دانشگاه هشدار داد: استفاده نادرست از هوش مصنوعی در پژوهش ها را الان می بینیم. اگر این روند کنترل نشود، می تواند دودمان دانشگاه و فعالیت علمی را به باد بدهد.

وی افزود: اگر مراقبت نکنیم، این ابزار می تواند به ضرر تفکر و منجر به مرگ تفکر شود.

وی در پایان تاکید کرد: اگر درست استفاده نشود، ممکن است نسل آینده دچار بی سوادی عمیق شود، کاهش اعتماد به مولف انسانی، به هم ریختن نهادهای فرهنگی، هویت های سیال و استنادهای علمی مخدوش از پیامدهای این روند است. هوش مصنوعی مثل چاقوی تیز است که اگر درست استفاده نشود، ممکن است دست و بال خودمان را زخمی کند.