حقوق بازنشستگان در آستانه جهش جدید

بازنشستگان تأمین اجتماعی در سال ۱۴۰۴ در آستانه یکی از مهم‌ترین تغییرات مزدی سال‌های اخیر قرار گرفته‌اند؛ تغییراتی که اگر مطابق چارچوب‌های اعلام‌شده و بدون وقفه اجرا شود، می‌تواند سطح حقوق بازنشستگان را به شکل محسوس بالا ببرد و بخشی از فشارهای معیشتی چندساله را جبران کند. بر اساس روند اجرای برنامه هفتم توسعه و مسیر سه‌مرحله‌ای همسان‌سازی، مرحله دوم همسان‌سازی با افزایش ۳۰ درصدی از ابتدای سال ۱۴۰۴ وارد فاز اجرا شده و هم‌زمان بحث اصلاح برخی مواد قانونی (از جمله ماده ۱۰۶ قانون مدیریت خدمات کشوری) نیز به عنوان موتور مکمل برای رشد مستمری‌ها مطرح است.

آنچه بیش از همه توجه افکار عمومی را جلب کرده، گزاره «افزایش ۱۷ تا ۳۴ میلیونی حقوق بازنشستگان» است؛ عبارتی که در واقع به یک تصویر کلی از بازه‌های جدید دریافتی بعد از تکمیل مراحل افزایش اشاره دارد، نه این‌که همه بازنشستگان ناگهان یک عدد ثابت دریافت کنند. در این گزارش، همه چیز را درباره سازوکار افزایش حقوق، اینکه چه کسانی بیشتر منتفع می‌شوند، چالش منابع مالی، و آنچه بازنشستگان باید دقیق‌تر دنبال کنند، با ادبیات دیسکاوری و سئو محور مرور می‌کنیم.

حقوق بازنشستگان در ۱۴۰۴ چرا به نقطه حساس رسید؟

موضوع حقوق بازنشستگان در سال‌های اخیر از یک مطالبه صنفی فراتر رفت و به یک مسئله جدی معیشتی و اجتماعی تبدیل شد. تورم، افزایش هزینه‌های درمان و دارو، رشد اجاره‌بها و فشار هزینه‌های روزمره باعث شد «فاصله درآمدی» میان بازنشستگان و شاغلان هم‌تراز پررنگ‌تر شود. همسان‌سازی به عنوان پاسخ سیاستی به همین شکاف طراحی شد؛ یعنی نزدیک کردن سطح حقوق بازنشستگان به درصدی از حقوق شاغلان مشابه، تا بازنشستگی به معنای سقوط شدید رفاه نباشد.

در چارچوب برنامه‌های بالادستی، هدف این است که در پایان مسیر همسان‌سازی، حقوق بازنشستگان به حدود ۹۰ درصد حقوق شاغلان هم‌رده نزدیک شود. این عدد، همان مطالبه‌ای است که سال‌ها در ادبیات تشکل‌های بازنشستگی تکرار می‌شد و اکنون به شکل زمان‌بندی‌شده در مسیر اجرا قرار گرفته است.

حقوق بازنشستگان و طرح سه‌مرحله‌ای همسان‌سازی؛ دقیقاً چه اتفاقی افتاده؟

طبق چارچوب برنامه هفتم، همسان‌سازی در یک بازه سه‌ساله تعریف شده است. در متن ارسالی شما آمده:

• مرحله اول: افزایش ۴۰ درصدی به عنوان پایه اولیه همسان‌سازی

• مرحله دوم در سال ۱۴۰۴: افزایش ۳۰ درصدی

• مرحله سوم: ۳۰ درصد دیگر (در صورت اجرای کامل برنامه)

جمع این سه مرحله باید فاصله حقوق بازنشستگان را با شاغلان هم‌تراز کاهش دهد و به هدف ۹۰ درصد نزدیک کند.

نکته کلیدی اینجاست: این «درصدها» لزوماً به معنای افزایش یکسان برای همه نیست. اثر نهایی برای هر فرد به عوامل متعددی وابسته است و همین موضوع سبب شده برخی از بازنشستگان رشدهای بزرگ‌تر و برخی رشدهای محدودتر تجربه کنند.

حقوق بازنشستگان چرا برای همه یکسان افزایش پیدا نمی‌کند؟

اگرچه تیترها معمولاً با یک عدد یا یک بازه جذاب منتشر می‌شوند، اما واقعیت محاسبات حقوقی پیچیده‌تر است. در متن شما هم اشاره شده که میزان رشد حقوق بازنشستگان به چند متغیر بستگی دارد، از جمله:

• دریافتی فعلی و سطح مستمری پایه

• سابقه پرداخت حق بیمه و مدت بیمه‌پردازی

• گروه شغلی، رسته و ضریب‌های مرتبط

• سطح هم‌ترازی با شاغلان مشابه

• ساختار مزایای مشمول یا غیرمشمول در محاسبه مستمری

به همین دلیل، ممکن است دو بازنشسته با سن بازنشستگی نزدیک، اما با سابقه یا گروه شغلی متفاوت، افزایش‌های کاملاً متفاوتی ببینند.

حقوق بازنشستگان؛ «افزایش ۱۷ تا ۳۴ میلیونی» یعنی چه؟

در متن شما آمده که بازنشستگانی که اکنون دریافتی‌شان در بازه ۱۰ تا ۲۰ میلیون تومان است، با تکمیل مراحل افزایش می‌توانند رشدهایی در حدود ۷ تا ۱۴ میلیون تومان را تجربه کنند و دریافتی‌شان به بازه ۱۷ تا ۳۴ میلیون تومان برسد.

این گزاره را باید درست خواند:

1. این عدد «نتیجه نهایی بعد از تکمیل مراحل» را توصیف می‌کند.

2. به معنی آن نیست که همه بازنشستگان دقیقاً ۱۷ یا ۳۴ میلیون می‌گیرند.

3. شدت اثر برای کسانی که سابقه بالاتر و حقوق پایه بالاتری دارند، معمولاً بیشتر است؛ اما در عین حال هدف‌گذاری سیاستی این است که حداقلی‌بگیران هم از مزایا محروم نشوند.

حقوق بازنشستگان حداقلی‌بگیر؛ چرا اثر افزایش برای این گروه حیاتی‌تر است؟

برای حداقلی‌بگیران، حتی افزایش‌های درصدی مشابه هم «اثر معیشتی» بزرگ‌تری دارد، چون بخش زیادی از درآمد آن‌ها صرف اقلام ضروری می‌شود: دارو، درمان، خوراک، حمل‌ونقل و اجاره. در چنین شرایطی، افزایش ۳۰ درصدی (در قالب مرحله دوم) می‌تواند نقش ترمیم‌کننده داشته باشد؛ البته همان‌طور که در متن شما آمده، این افزایش‌ها به‌تنهایی پاسخگوی تورم انباشته چندسال گذشته نیست، اما می‌تواند از افت بیشتر قدرت خرید جلوگیری کند.

اگر سیاست همسان‌سازی با نرخ تورم هماهنگ نشود، افزایش حقوق در نهایت به «تعقیب تورم» تبدیل می‌شود؛ اما اگر اجرای آن منظم باشد و هم‌زمان اصلاحات پشتیبان هم انجام شود، می‌تواند بخشی از شکاف رفاهی را کاهش دهد.

حقوق بازنشستگان و اصلاح ماده ۱۰۶؛ موتور دوم افزایش حقوق؟

یکی از بخش‌های مهم متن شما، اشاره به «اصلاح ماده ۱۰۶ قانون مدیریت خدمات کشوری» است. طبق توضیح ارائه‌شده، در صورت اصلاح، برخی مزایا مانند:

• اضافه‌کار

• فوق‌العاده‌های خاص

• مزایای مستمر (که پیش‌تر در محاسبه مستمری لحاظ نمی‌شدند)

می‌تواند وارد مبنای محاسبه حقوق بازنشستگی شود.

اگر چنین اصلاحی واقعاً اجرایی و فراگیر شود، برای گروهی از بازنشستگان ممکن است افزایش‌هایی در حد قابل توجه ایجاد کند. در متن شما حتی برآورد «تا حدود ۴۰ درصد» برای برخی گروه‌ها مطرح شده و همچنین گفته شده ترکیب این اثر با مرحله دوم همسان‌سازی می‌تواند برای برخی بازنشستگان جهش چندمیلیونی (مثلاً ۳ تا ۸ میلیون تومان) بسازد.

نکته: این بخش به «تصمیمات نهایی» و نحوه اجرا وابسته است؛ یعنی تا وقتی جزئیات اجرایی، دامنه شمول و زمان‌بندی روشن نشود، باید آن را به عنوان یک سناریوی محتمل در نظر گرفت، نه نتیجه قطعی برای همه.

حقوق بازنشستگان و چالش بزرگ منابع مالی؛ آیا اجرای کامل ممکن است؟

هر طرح افزایش حقوق وقتی به مرحله اجرا می‌رسد، یک سؤال اصلی ایجاد می‌کند: پولش از کجا می‌آید؟ در متن شما هم آمده که مسئولان و کارشناسان هشدار داده‌اند اجرای کامل بسته افزایشی، نیازمند تأمین پایدار منابع است و بدون اصلاحات ساختاری در نظام مالی صندوق‌ها، فشار بر بودجه عمومی یا بر خود صندوق‌ها بیشتر می‌شود.

چند محور کلیدی که معمولاً در این بحث مطرح می‌شود (و در متن شما هم به آن اشاره شده) عبارت‌اند از:

• رسیدگی به بدهی‌های دولت به سازمان تأمین اجتماعی

• افزایش بهره‌وری و مدیریت منابع صندوق

• جلوگیری از مصارف غیرهدفمند

• ایجاد پایداری در ورودی‌ها و خروجی‌های مالی

اگر منابع پایدار نباشد، حتی اگر افزایش‌ها روی کاغذ تصویب شود، پرداخت‌ها می‌تواند با تأخیر، کسری یا اجرای ناقص همراه شود؛ موضوعی که بازنشستگان در سال‌های قبل هم نمونه‌هایی از آن را تجربه کرده‌اند.

حقوق بازنشستگان در ۱۴۰۴؛ چه کسانی بیشترین منفعت را می‌برند؟

با توجه به منطق محاسباتی همسان‌سازی، معمولاً گروه‌هایی که این ویژگی‌ها را دارند، اثر بیشتری می‌بینند:

• سابقه بیمه‌پردازی طولانی‌تر

• حقوق پایه بالاتر و گروه شغلی بالاتر

• فاصله بیشتر با هم‌تراز شاغل (در مدل همسان‌سازی)

در مقابل، حداقلی‌بگیران هم قرار است منتفع شوند، اما نوع و میزان اثر می‌تواند متفاوت باشد. سیاست‌گذار معمولاً تلاش می‌کند با ابزارهای تکمیلی، شکاف حداقل و حداکثر را کنترل کند تا افزایش‌ها صرفاً به نفع گروه‌های بالاتر تمام نشود.

حقوق بازنشستگان؛ بازنشسته‌ها این ماه دقیقاً دنبال چه خبرهایی باشند؟

برای اینکه بازنشستگان و خانواده‌ها بتوانند اخبار را دقیق‌تر و بدون شایعه پیگیری کنند، این چند نقطه را باید رصد کنند:

1. اعلام رسمی جزئیات اجرای مرحله دوم همسان‌سازی در فیش‌ها و احکام

2. مشخص شدن اثر مرحله دوم بر گروه‌های مختلف (حداقلی‌بگیر، سایر سطوح)

3. وضعیت تصمیم‌گیری و زمان‌بندی درباره اصلاح ماده ۱۰۶ و دامنه شمول آن

4. خبرهای مربوط به منابع مالی و نحوه تسویه بدهی‌ها یا تأمین اعتبارات

5. اطلاعیه‌های سازمان تأمین اجتماعی و نهادهای مرتبط درباره پرداخت‌ها

آیا افزایش حقوق بازنشستگان ۱۷ تا ۳۴ میلیون برای همه اجرا می‌شود؟

خیر. این بازه به عنوان «تصویر کلی از دریافتی‌های احتمالی پس از تکمیل مراحل» مطرح می‌شود و افزایش‌ها برای همه یکسان نیست؛ به حقوق فعلی، سابقه و گروه شغلی بستگی دارد.

مرحله دوم همسان‌سازی حقوق بازنشستگان در ۱۴۰۴ چقدر است؟

طبق متن ارسالی، مرحله دوم با رشد ۳۰ درصدی از ابتدای سال ۱۴۰۴ در دستور کار قرار گرفته است.

طرح همسان‌سازی چند مرحله دارد؟

طبق برنامه اعلام‌شده، سه مرحله (۴۰ درصد + ۳۰ درصد + ۳۰ درصد) در یک بازه چندساله.

اصلاح ماده ۱۰۶ چه تغییری ایجاد می‌کند؟

در صورت اجرا، برخی مزایا که قبلاً در مبنای محاسبه مستمری نبودند می‌تواند وارد محاسبه شود و برای برخی گروه‌ها افزایش بیشتری ایجاد کند.

مهم‌ترین ریسک افزایش حقوق بازنشستگان چیست؟

پایداری منابع مالی. اگر منابع پایدار نباشد، اجرای کامل یا منظم طرح با چالش مواجه می‌شود.

اگر بازنشسته تأمین اجتماعی هستید یا در خانواده بازنشسته دارید، برای اینکه از موج شایعات جا نمانید:

• احکام و فیش‌های حقوقی خود را با دقت بررسی کنید،

• خبرهای رسمی درباره همسان‌سازی و اصلاحات قانونی را دنبال کنید،

• و گزارش‌های اقتصادی رستا نیوز را برای به‌روزرسانی‌های دقیق و مرحله‌ای پیگیری کنید.

منابع خبری

• متن و داده‌های ارسالی شما

• برنامه هفتم توسعه (چارچوب همسان‌سازی)

• قانون مدیریت خدمات کشوری (بحث ماده ۱۰۶)