ترکیه می‌خواست کشوری «بدون زباله» باشد، اما به زباله‌دان اروپا تبدیل شد

باشگاه خبرنگاران جوان –  اواخر سال ۲۰۱۶، نزدیک آدانا، کشاورزی ترکیه‌ای در خانه‌اش نشسته بود که ناگهان کامیونی کنار باغ مرکباتش توقف کرد، انبوهی زباله را خالی کرد، کیسه‌ای کاغذی را آتش زد و روی زباله‌ها انداخت. زباله‌ها شعله‌ کشید و ۵۰ هکتار از باغ طعمهٔ آتش شدند. پس از مهار آتش، در میان زباله‌های نیم‌سوخته، بسته‌بندی‌هایی با نوشته‌هایی به یورو و پوند پیدا کرد. او سال‌ها با صادرات میوه به اروپا زندگی می‌گذراند، حالا از همان مسیر، زباله‌های اروپا به مزرعه‌اش رسیده بود. چند هفته بعد از آتش‌سوزی، برگ‌های درختانش زرد شدند، میوه‌ها از شاخه افتادند، و سال بعد درختان دیگر بار ندادند.

در دههٔ ۱۹۸۰، «بازیافت» به‌عنوان راه‌حلی اساسی برای رفع شر زباله‌ها مطرح شد. صنعت پتروشیمی مدعی شد که پلاستیک را می‌تواند بازیافت کند. هرچند اصلِ بازیافت دروغ نبود، اما این تصور که بتوان بخش عمده‌ای از پلاستیک‌ها را به‌طور مؤثر بازیافت کرد در اصل فریبی بزرگ بود، چراکه پلاستیک پس از دو یا سه بار بازیافت چنان مستهلک می‌شود که دیگر امکان بازگرداندنش به چرخهٔ تولید وجود ندارد. از سوی دیگر، کل فرایند بازیافت بسیار سمی است و مقدار زیادی ضایعات خطرناک تولید می‌کند.

در تابستان ۲۰۱۷ امینه اردوغان، بانوی اول ترکیه، وعده داد که کشورش طی ۱۵ سال آینده به کشوری «بدون زباله» تبدیل خواهد شد. عملکرد ترکیه در این زمینه تا آن زمان فاجعه‌بار بود: اوایل دههٔ ۲۰۰۰، مردم روزانه ده‌ها میلیون بطری پلاستیکی می‌خریدند و، تا ۲۰۱۰، سالانه ۳۵ میلیارد کیسهٔ پلاستیکی دور ریخته می‌شد که بیش از ۹۰ درصدشان سر از دشت‌ها یا دریا درمی‌آوردند. در سال‌های بعد، پروژهٔ «بدون زباله» برای امینه اردوغان تحسین‌ها و جوایز بین‌المللی به ارمغان آورد و به ابزاری در سیاست خارجی بدل شد.

اما مشکل کوچکی وجود داشت: تنها چند هفته پس از آنکه اردوغان ابتکارش را مطرح کرد، چین اعلام کرد دیگر زبالهٔ خارجی نمی‌پذیرد و از همان زمان ترکیه به یکی از بزرگ‌ترین دریافت‌کنندگان زبالهٔ پلاستیکی در جهان بدل شد.

وقتی چین واردات زباله را متوقف کرد، کشورهای ثروتمند بلافاصله مقصدهای جدیدی پیدا کردند: زباله‌های یونان در لیبریا، ایتالیا در تونس، هلند در اندونزی، و زباله‌های آلمان در لهستان انباشته شدند. صادرات زباله به آفریقا چهاربرابر شد؛ مالزی به بزرگ‌ترین مقصد زباله‌های آمریکایی بدل گشت؛ و فیلیپین در واکنش به ارسال کانتینرهایی پر از پوشک کثیف از سوی کانادا این کشور را تهدید به جنگ کرد. کمتر از یک سال پس از آغاز پروژهٔ اردوغان، بیش از ۲۰۰ هزار تُن از زباله‌هایی که تا پیش‌ازآن به جنوب‌شرقی چین می‌رفت این بار به جنوب‌شرقی ترکیه سرازیر شد.

بیشتر زباله‌های وارداتی‌ ترکیه از بریتانیا می‌آمد، کشوری که پس از برگزیت با بحران حمل‌ونقل و انباشت زباله مواجه بود. دلالان بریتانیایی برای هر تُن پلاستیک تا ۷۰ پوند دریافت می‌کردند. خیلی زود نیمی از پلاستیک‌هایی که بریتانیا مدعی بازیافتشان بود به خارج صادر می‌شد و نیمی از همان‌ها به ترکیه می‌رسید. طی سه سال پس از آغاز پروژهٔ اردوغان، بیش از ۷۵۰ هزار تُن پلاستیک کهنه از اروپا به آناتولی آمد و ترکیه را به بزرگ‌ترین واردکنندهٔ زبالهٔ پلاستیکی جهان تبدیل کرد، به طوری که هر شش دقیقه یک کامیون زباله به آن وارد می‌شد.

در اکتبر ۲۰۲۱، رجب طیب اردوغان برای گذاشتن سنگ‌بنای یک کارخانهٔ پتروشیمی به آدانا -محل باغ‌های همان کشاورز- رفت، مجموعه‌ای در منطقه‌ای صنعتی به وسعت ۲۰۰۰ زمین فوتبال. آدانا دیگر قرار نبود فقط زباله دریافت کند، بلکه بنا بود اقتصادش را بر پایهٔ همین زباله‌ها بنا کند. و ترکیه نیز دیگر وانمود نمی‌کرد که در مسیر آینده‌ای «بدون زباله» است، بلکه تصمیم گرفته بود با تمام قوا وارد تجارت جنون‌آمیز تولید پلاستیک شود: سالانه ۳ میلیارد پوند پلاستیک، معادل ۶۰ میلیارد بطری آب.

منبع: ترجمان علوم انسانی