قانون دهک بندی یارانه تغییر کرد

دهک بندی یارانه |  نظام یارانه‌ای کشور وارد مرحله تازه‌ای شده است؛ مرحله‌ای که در آن قرار است شیوه‌های قدیمی دهک‌بندی کنار گذاشته شود و معیارهای دقیق‌تری برای شناسایی توان مالی واقعی خانوارها به کار گرفته شود. وزیر تعاون، کار و رفاه اجتماعی اعلام کرده است که فرمول جدیدی برای پرداخت و حذف یارانه‌ها در حال نهایی شدن است که به جای تمرکز صرف بر دهک‌های هشتم، نهم و دهم، «سطح درآمد واقعی خانوار» را ملاک اصلی قرار می‌دهد.

این تغییر در شرایطی مطرح می‌شود که طی ماه‌های اخیر حذف گسترده یارانه‌ها موجب اعتراض و سردرگمی بسیاری از خانوارها شده و این پرسش جدی را به وجود آورده است که آیا نظام دهک‌بندی فعلی تصویر دقیقی از وضعیت معیشتی مردم ارائه می‌دهد یا خیر. در این گزارش، جزئیات تغییر قانون، ملاک‌های حذف یارانه‌بگیران، روش جدید دهک‌بندی، رقم و زمان واریز یارانه دی‌ماه و مسیر اعتراض بررسی شده است.

دهک بندی یارانه؛ چرا نظام فعلی زیر سؤال رفت؟

نظام دهک‌بندی یارانه‌ها بیش از یک دهه است که به عنوان ابزار اصلی دولت برای شناسایی مشمولان استفاده می‌شود. این نظام بر پایه تقسیم خانوارها به ده گروه درآمدی طراحی شده و بر اساس آن، تصمیم‌گیری می‌شود چه کسانی یارانه بگیرند و چه کسانی حذف شوند.

اما تجربه سال‌های اخیر نشان داده است که این مدل دارای خطاهای جدی است. تفاوت هزینه‌های زندگی در شهرهای مختلف، تورم شدید، تغییر الگوی مصرف و پیچیده‌تر شدن ساختار درآمد خانوار باعث شده است که دهک‌بندی سنتی نتواند تصویر دقیقی از توان مالی واقعی ارائه دهد. به همین دلیل، دولت تصمیم گرفته است مسیر جدیدی را در شناسایی مشمولان یارانه در پیش بگیرد.

دهک بندی یارانه و انتقاد وزیر تعاون

حمد میدری، وزیر تعاون، کار و رفاه اجتماعی، به صراحت اعلام کرده است که تصور ثروتمند بودن همه افراد سه دهک بالای درآمدی نادرست است. او تأکید کرده که حدود ۲۷ میلیون نفر در دهک‌های هشتم، نهم و دهم قرار دارند و این بدان معنا نیست که همه آنها جزو اقشار مرفه هستند.

از نگاه وزیر کار، دهک‌بندی فعلی هزینه‌های متفاوت زندگی را نادیده می‌گیرد و صرفاً بر درآمد اسمی تمرکز دارد؛ در حالی که درآمد اسمی بدون در نظر گرفتن هزینه‌های واقعی، تصویر نادرستی از سطح رفاه ارائه می‌دهد.

دهک بندی یارانه و ۵ ملاک حذف یارانه‌بگیران

اگرچه دولت در پی اصلاح دهک‌بندی است، اما همچنان شاخص‌های دارایی به عنوان معیار حذف باقی مانده‌اند. بر اساس اعلام رسمی، خانوارهایی که شرایط زیر را داشته باشند، از فهرست یارانه‌بگیران حذف می‌شوند:

• مجموع ارزش املاک مسکونی، تجاری، اداری یا باغ‌ویلا بیش از ۳۵ میلیارد تومان

• مجموع ارزش خودروهای تحت مالکیت اعضای خانوار بیش از ۳ میلیارد تومان

• بیش از پنج سفر خارجی غیرزیارتی در طول یک سال

• میانگین بالای تراکنش‌های بانکی به عنوان نشانه توان مالی بالا

• اقامت دائم در خارج از کشور

طبق آمار رسمی، از ابتدای سال جاری تاکنون بیش از ۱۰ میلیون نفر بر اساس همین شاخص‌ها از دریافت یارانه حذف شده‌اند.

دهک بندی یارانه و تغییر روش تعیین مشمولان

در آیین‌نامه پیشنهادی وزارت تعاون که به هیئت دولت ارسال شده، تمرکز از دهک‌های مشخص برداشته شده و به سمت بررسی دقیق‌تر توان مالی خانوارها حرکت شده است. به جای اینکه صرفاً گفته شود دهک هشتم یا نهم حذف است، هر خانوار بر اساس شرایط واقعی خود ارزیابی خواهد شد.

این تغییر می‌تواند موجب شود برخی خانوارهایی که پیش‌تر حذف شده بودند دوباره مشمول یارانه شوند و در مقابل، برخی خانوارهایی که در دهک‌های پایین‌تر بوده‌اند اما دارایی بالایی دارند، حذف شوند.

دهک بندی یارانه و مفهوم «سطح درآمد واقعی»

سطح درآمد واقعی مفهومی است که درآمد خالص خانوار را پس از کسر هزینه‌های ضروری می‌سنجد. این هزینه‌ها شامل مسکن، خوراک، درمان، آموزش و حمل‌ونقل است.

برای مثال، خانواری در تهران با درآمد ۴۰ میلیون تومان اما اجاره‌نشین و دارای هزینه‌های بالای زندگی، ممکن است پس از کسر هزینه‌ها، قدرت خریدی مشابه یک خانوار کم‌درآمد داشته باشد. در دهک‌بندی سنتی، این خانوار احتمالاً در دهک‌های بالا قرار می‌گیرد و حذف می‌شود، اما در مدل جدید ممکن است مشمول یارانه باقی بماند.

دهک بندی یارانه و عدالت اجتماعی

هدف اصلی تغییر دهک‌بندی، افزایش عدالت در توزیع یارانه است. دولت تلاش دارد یارانه را به کسانی بدهد که واقعاً به آن نیاز دارند، نه صرفاً کسانی که درآمد اسمی پایین دارند.

این رویکرد اگر به درستی اجرا شود، می‌تواند اعتماد عمومی را تا حدی بازگرداند و احساس بی‌عدالتی را کاهش دهد.

دهک بندی یارانه و رقم و زمان واریز یارانه دی ۱۴۰۴

بر اساس اعلام سازمان هدفمندسازی یارانه‌ها:

• یارانه دهک‌های ۱ تا ۳: به ازای هر نفر ۴۰۰ هزار تومان، واریز در ۲۵ دی

• یارانه دهک‌های ۴ تا ۹: به ازای هر نفر ۳۰۰ هزار تومان، واریز در ۳۰ دی

دهک دهم مشمول یارانه نیست.

دهک بندی یارانه و نحوه اعتراض به قطع یارانه

افرادی که یارانه آنها قطع شده است، می‌توانند از طریق سامانه حمایت درخواست بررسی مجدد ثبت کنند. مراحل اعتراض شامل:

• ورود به سامانه حمایت

• ثبت اطلاعات خانوار

• بارگذاری مدارک مالی و معیشتی

• ثبت درخواست بررسی

پس از بررسی، در صورت احراز شرایط، یارانه دوباره برقرار خواهد شد.

دهک بندی یارانه و چالش‌های اجرای مدل جدید

اجرای مدل جدید با چالش‌هایی همراه است:

• دسترسی به داده‌های دقیق مالی

• حفظ حریم خصوصی افراد

• جلوگیری از خطا و سوءاستفاده

• به‌روزرسانی مستمر اطلاعات

اگر این چالش‌ها مدیریت نشود، ممکن است بی‌اعتمادی به سیاست جدید افزایش یابد.

جمع‌بندی

تغییر قانون واریز یارانه و اصلاح دهک‌بندی نشانه‌ای از پذیرش ناکارآمدی مدل قبلی است. جایگزینی آن با معیار سطح درآمد واقعی می‌تواند گامی به سوی عدالت بیشتر باشد، به شرط آنکه با شفافیت، دقت و پاسخگویی همراه شود.

منبع:

اقتصادآنلاین — نقل از وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی