آیا خواب ماهی ها شبیه به انسان است؟

شاید بارها هنگام تماشای یک آکواریوم از خود پرسیده باشید: آیا ماهی‌ها هم می‌خوابند؟ پاسخ کوتاه و شگفت‌انگیز است: بله، ماهی‌ها می‌خوابند، اما خواب آن‌ها شباهتی به تصور ما از خواب و خواب انسان ندارد. بسیاری از ماهی‌ها وارد حالتی شبیه به خواب می‌شوند که برای ترمیم و بازسازی بدنشان ضروری است و این رفتار ریشه‌ای بسیار کهن در تاریخ تکامل دارد.

خواب حالتی است که با کاهش واکنش به محرک‌های بیرونی، کاهش فعالیت حرکتی و توانایی بازگشت سریع به هوشیاری تعریف می‌شود. در واقع، این فرآیند مانند شیفت شبانه برای مغز عمل می‌کند تا موارد زائد را پاک‌سازی کرده، خاطرات را تثبیت کند و بدن را برای روز بعد آماده سازد.

نقطه‌ی عطف ماجرای خواب ماهی‌ها، پژوهشی بود که در سال ۲۰۱۹ در دانشگاه استنفورد انجام شد. دانشمندان با بررسی فعالیت مغزی و بدنی گورخرماهی، دو فاز متمایز شبیه به خواب را شناسایی کردند: «خواب انفجاری آهسته» و «خواب موج‌انتشاری». این دو حالت شباهت‌های آشکاری با خواب عمیق (موج‌آهسته) و خواب REM (مرحله خواب با حرکت سریع چشم) در پستانداران دارند. نکته‌ی جالب اینجاست که ماهی‌ها چون پلک ندارند، با چشمان باز به حالت استراحت فرو می‌روند.

کشف مذکور پیامدهای عمده‌ای برای درک ما از تکامل دارد. با توجه به فاصله‌ی تکاملی عظیم میان انسان و ماهی، یافته‌ها نشان می‌دهد که خواب دست‌کم ۴۵۰ میلیون سال پیش، یعنی مدت‌ها پیش از آنکه اولین موجودات از اقیانوس‌ها به خشکی پا بگذارند، در جانوران شکل گرفته است.