هزینه‌های یک سرماخوردگی ساده

 احتمال مرگ وجود دارد؛ حتی با یک سرماخوردگی ساده یا ابتلا به نوعی از آنفولانزا. اگرچه برای تعدیل اخباری که در مورد آنفولانزای نوع A وارد شده به ایران می‌گویند: «مرگ افراد مبتلا به آنفلوانزا چیز جدیدی نیست» اما، گونه‌های جدید آنفولانزا دائما در حال شکل‌گیری است، میزان شیوع بالاست، موج فعلی بیماری مقداری شدیدتر از موج‌های قبلی است و وقتی تعداد مبتلایان زیاد شود، احتمال مرگ‌ومیر بیشتر می‌شود. با تمام این تفاصیل بسیاری از خانواده‌ها به هنگام ابتلا برای صرفه‌جویی در هزینه‌های زندگی‌شان از مراجعه به پزشک خودداری می‌کنند.

به گزارش فرارو، از لحظه‌ای که اولین سرما به جان می‌افتد، اولین عطسه سر می‌رسد و بعد خارش گلو شروع می‌شود، همان لحظه‌ای که دیگر لقمه‌ها به راحتی پایین نمی‌روند، وقت آن رسیده که فرد قبول کند سرما خورده. این عامیانه‌ترین اصطلاح رایج در کلام مردم است؛ اما آنفلولانزا انواع مختلف دارد، با سرماخوردگی متفاوت است و برای درمان هر یک باید راه‌های متفاوتی طی شود؛ هرچند علائم یکسانی داشته باشد اما مسیر یکسان نیست.

با این وجود، طبق عادت همان مسیرهایی انتخاب می‌شود که پیش‌تر طی شده بود؛ دمنوش گل ختمی، آبلیمو عسل و غیره… اگر کار به جای باریک رسید داروهای شیمیایی خودسرانه؛ همان قرص‌های سرماخوردگی که از سری پیش روی یخچال باقی مانده، همان شربت‌ها، همان آنتی‌بیوتیک‌ها. اما، چرا اولین اقدام مراجعه به پزشک نیست؟

تفاوت سرماخوردگی و آنفولانزا چیست؟

«چیزی نیست؛ یک سرماخوردگی ساده است» عبارتی است که بلافاصله پس از برخورد با علائمی مثل گلودرد بیان می‌شود. در حالی که همین ندانستن تفاوت میان سرماخوردگی و آنفولانزا و تصمیم‌گیری‌های خودسرانه پس از آن، تبعات مختلفی دارد. سرماخوردگی و آنفولانزا هر دو از بیماری‌های شایع دستگاه تنفسی هستند، اما تفاوت آن‌ها در عامل ایجادکننده، شدت بیماری و پیامدها چشمگیر است.

متخصصان اذعان دارند سرماخوردگی غالبا با ویروس‌هایی مانند راینوویروس یا ویروس‌های تنفسی فصلی آغاز می‌شود و معمولا با علائمی خفیف تا متوسط مانند آب‌ریزش بینی، عطسه، گلودرد، سرفه خفیف یا گرفتگی بینی همراه است.

 این در حالی است که آنفولانزا به‌واسطه ویروس‌های آنفولانزا شروع می‌شود و معمولا با شروع ناگهانی، تب بالا، ضعف شدید، بدن‌درد، سرفه خشک و خستگی گسترده همراه است. این بیماری ممکن است در برخی افراد به‌ویژه سالمندان، کودکان، یا افراد با سیستم ایمنی ضعیف به عوارض جدی‌تر مانند ذات‌الریه، عفونت سینوس یا گوش تبدیل شود و این نقطه‌ای است که احتمالا بسیاری از افراد را به شک بیاندازد چراکه دقیقا همان نقطه‌ای است که پزشک تصمیم می‌گیرد برای بیماران آنتی بیوتیک تجویز کند؛ اما نه به شکل خودسرانه بلکه تحت نظر پزشک.

یک فرسنگ راه تا بیمارستان دولتی

با علم به اینکه بر اساس آمارهای رسمی سالانه ۹۰ هزار نفر در سراسر دنیا با ابتلا به آنفلوآنزا جان خود را از دست می‌دهند و با وجود هشدارها چرا خانواده‌های ایرانی از سر زدن به پزشک خودداری می‌کنند؟ آن هم در حالی که آنفولانزای A که در حال حاضر در این شایع است تا لحظه تنظیم این گزارش ۱۰ کشته داده؟

در ابتدای امر باید بیان کرد که برخی متخصصان از خودپزشک‌پنداری برخی افراد گلایه دارند نوشین محمدحسینی، مدیرکل سابق نظارت و پایش فرآورده‌های سلامت سازمان غذا و دارو در این مورد اشاره می‌کند: «برخی افراد تصور می‌کنند که پزشک خودشان هستند و یا توصیه مصرف دارو به دیگران به دلیل نتیجه گرفتن از آن توسط فردی دیگر وجود دارد و یا اینکه برخی تصور می‌کنند که علائم بیماری در همه افراد، یکسان است.» اما این فرعی‌ترین مشکلی است که می‌توان به آن پرداخت

برای تشریح این مساله باید به مشکلات اقتصادی و اجتماعی این مساله پرداخت. در درجه اول باید گفت طبق گزارش تامین اجتماعی تعداد بیمه‌شدگان اصلی سازمان به ۱۶ میلیون و ۱۳۵ هزار و ۱۶۱ نفر رسیده و ۲۱ میلیون و ۵۲۱ هزار و ۲۰۳ نفر نیز به عنوان بیمه‌شدگان تبعی تحت پوشش قرار دارند. بنابراین با تمرکز بر این سازمان بیمه‌کننده می‌توان مشکل را بررسی نمود. 

افرادی که تحت پوشش بیمه پایه تامین اجتماعی هستند، با مراجعه به کلینیک‌ها و مطب‌های خصوصی مجبور به پرداخت کامل حق ویزیت، تزریقات و تهیه بخش عظیمی از دارو به شکل آزاد هستند مگر اینکه به یکی از مراکز سازمان تامین اجتماعی مراجعه کنند. در این صورت نیز با صف طولانی انتظار مواجه خواهند شد، به خصوص اگر در فصول سرد سال مراجعه کرده باشند. از سوی دیگر، این مراکز در همه نقاط شهر وجود ندارد و در دسترس بسیاری از بیماران نیستند، بنابراین آن‌ها مجبور به مراجعه به پزشک خصوصی می‌شوند. با ورود به مطب‌های خصوصی در درجه اول باید حق ویزیت را پرداخت کنند که در سال جدید، اگر پزشک متخصص نباشد، حدود ۲۳۰ تا ۳۵۰ هزار تومن متغیر است.

بحث بر سر دارو

پزشکان معتقدند که برای آنفولانزا و سرماخوردگی، درمان به صورت حمایتی است؛ یعنی به جز استراحت و نوشیدن مایعات فراوان باید با داروهای مختلف تب و درد را کنترل کرد. دقیقا همین نقطه وضعیتی است که بیماران را درگیر اشتباه می‌کنند، اگر آنان نتوانسته باشند به دکتر مراجعه کنند احتمالا به سراغ آنتی‌بیوتیک‌ها می‌روند. همین مساله باعث شده که مینو محرز، متخصص بیماری‌های عفونی اشاره کند: «در ایران استفاده بی‌رویه از آنتی‌بیوتیک‌ها وجود دارد. ایران و اوگاندا در صدر کشورهایی هستند که از آنتی‌بیوتیک استفاده می‌کنند. این به معنای ایجاد مقاومت میکروبی و کاهش اثرگذاری آنتی‌بیوتیک‌ها در آینده است. می‌دانید این به چه معناست؟ یعنی کشتن نسل آینده.» 

اما جدای از بحث استفاده از آنتی بیوتیک‌ها که تنها در صورت درگیری با عفونت باید استفاده شود باید به داروهای حمایتی که در صورت مراجعه به پزشک تجویز می‌شود صحبت کرد. داروهای حمایتی شامل مسکن و تب‌برها، داروهای ضداحتقان و شل‌کننده بینی، مایعات و الکترولیت‌ها، داروهای سرفه و گلودرد و مکمل‌ها و ویتامین‌ها هستند. این در حالی است که بسیاری از این داروها به جز برخی از مسکن و تب‌برها تحت پوشش بیمه نیستند؛ در این میان اگر پزشک نمونه‌های خارجی از این داروها را تجویز کند نیز تحت پوشش بیمه نیستند.

جدای از آن بحث مکمل‌ها و ویتامین‌ها مطرح است که هیچ کدام تحت پوشش بیمه نیستند، این مساله باعث می‌شود که بیماری که با مشکلات معیشتی روبه‌روست نصف داروهای تجویز شده حمایتی را تهیه نکند و با پیشرفت این بیماری، دچار برخی عفونت‌های باکتریایی مثل عفونت سینوزیتی شود. 

به جز آن، بسیاری از پزشک‌ها به دلیل سرعت بخشیدن به درمان برای بیمار سرم تجویز می‌کنند؛ به همراه چند آمپول. با توجه به این که از ابتدای سال ۱۴۰۴ تعرفه‌های پزشکی ۴۶ درصد افزایش یافته قیمت تزریق یک سرم بسته به نوع آن از ۲۰۰ تا ۵۰۰ هزار تومان تخمین زده می‌شود. نکته این است که هر تعداد آمپول در نسخه موجود باشد، حتی اگر آن را وارد سرم کنند، به شکل جدا هزینه آن را دریافت می‌کنند که هر یک از ۵۰ تا ۴۵۰ هزار تومان متغیر است.

خوددرمانی بهتر است!؟

در این نقطه و با یک محاسبه سرانگشتی که هزینه یک سرماخوردگی از منظر اقتصادی برای یک بیمار نیم تا یک میلیون تومان آب می‌خورد، او ترجیح می‌دهد گزینه خوددرمانی را انتخاب کند. بنابراین که برای خانواده‌های ایرانی که با مشکلات معیشتی روبه رو هستند، خوددرمانی تنها انتخاب ممکن است. به گفته مریم ۴۸ساله که تحت پوشش کمیته امداد است: «خوددرمانی بهتر نیست، تنها راه است.» 

نتایج سه‌ساله مطالعات «هزینه-درآمد خانوار در حوزه سلامت» هم این مساله را تایید می‌کند آنجا که اشاره دارد: «خانوارهای واقع در پنج دهک اول درآمدی بیشترین آسیب‌پذیری را در برابر هزینه‌های کمرشکن سلامت دارند. هرچند هزینه پرداختی آن‌ها کمتر از دهک‌های بالاتر است که این امر ناشی از فقر شدید و ناتوانی در استفاده از خدمات سلامت است، نه بهبود وضعیت بهداشتی.» به علاوه طبق این مطالعات درباره ۲۰ درصد افراد کم درآمد جامعه، حدود ۵۳ درصد هزینه‌های سلامتی که از جیب پرداخت می‌کنند، بابت داروست. بنابراین ممکن است به خوددرمانی روی بیاورند. اما این خوددرمانی چه تبعاتی دارد؟ 

اگر او به سراغ آنتی‌بیوتیک‌ها برود برای او تاثیرات بهداشتی و اجتماعی مهمی در پی دارد؛ نخست اینکه مصرف نادرست آنتی‌بیوتیک‌ها می‌تواند منجر به ایجاد مقاومت میکروبی شود؛ یعنی باکتری‌هایی که در آینده در برابر داروهایی که امروز اثربخش‌اند، مقاوم می‌شوند؛ موضوعی که متخصصان داخلی بارها در مورد آن هشدار داده‌اند. 

اما این مشکل فقط سلامت بیمار را نشانه نمی‌گیرد وقتی باکتری‌های مقاوم منتشر شوند، درمان عفونت‌های ساده هم دشوارتر می‌شود، هزینه‌ها افزایش می‌یابد، و احتمال عوارض شدید یا بستری طولانی‌تر بیشتر می‌شود. علاوه بر این، طبق گزارش‌های جهانی مصرف بی‌ضابطه دارو، بدون تشخیص درست یا نظارت پزشکی، ممکن است عوارض جانبی مثل مشکلات گوارشی، آسیب به اعضای داخلی (کلیه یا کبد)، و حتی اختلال در سیستم ایمنی بدن ایجاد کند. 

از سوی دیگر، بار مالی نظام سلامت افزایش می‌یابد، چون درمان عفونت‌های مقاوم و پیچیده‌تر هم پرهزینه‌تر و هم طولانی‌تر است. به جز آن از لحاظ اجتماعی، اعتماد به نظام درمانی کاهش می‌یابد، زیرا وقتی آنتی‌بیوتیک بی‌اثر می‌شود، مردم دیگر نمی‌توانند روی درمان استاندارد حساب کنند و این یعنی افزایش نگرانی جمعی و خطر گسترش بیماری‌های مقاوم.