ستون حیاتی ارتباطات در آستانه فرسودگی

در حالی‌که مصرف اینترنت در ایران هر سال با شتابی بی‌سابقه رشد می‌کند، اپراتورها با درآمد سرانه‌ای چند برابر کمتر از میانگین جهانی دست‌وپنجه نرم می‌کنند؛ وضعیتی که کارشناسان آن را نه یک مسئله اقتصادی، بلکه تهدیدی مستقیم برای تاب‌آوری شبکه و امنیت ملی می‌دانند. در شرایطی که اینترنت و تلفن همراه به شریان اصلی حیات اجتماعی و اقتصادی کشورها تبدیل شده‌اند، یک پرسش اساسی بیش از همیشه مطرح است؛ اگر سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌های مخابراتی متوقف شود، امنیت ملی چه سرنوشتی پیدا خواهد کرد؟

گزارش‌های بین‌المللی نشان می‌دهد شبکه‌های ارتباطی امروز همان نقشی را ایفا می‌کنند که روزگاری خطوط راه‌آهن و نیروگاه‌ها داشتند؛ یعنی زیربنای همه فعالیت‌های روزمره از بانکداری و آموزش گرفته تا امدادرسانی و حتی دفاع ملی. اتحادیه بین‌المللی مخابرات (ITU) بیش از 90 درصد دولت‌ها را در زمره کشورهایی می‌داند که ارتباطات را «زیرساخت حیاتی» طبقه‌بندی کرده‌اند. تجربه اروپا در حمله سایبری به Viasat یا خسارت میلیاردی ناشی از قطعی سراسری در آمریکا نشان داد که ضربه به شبکه، معادل ضربه به قلب اقتصاد و امنیت یک ملت است.

دیگران چه می خوانند:

اما درست در همین نقطه حساس، ایران با یک تناقض جدی روبه‌روست: مصرف دیتا هر سال بیش از 30 درصد افزایش می‌یابد، در حالی که درآمد اپراتورها از هر کاربر به حدود دو دلار سقوط کرده؛ رقمی چند برابر کمتر از میانگین جهانی. به زبان ساده، تقاضا در حال انفجار است اما سوخت لازم برای توسعه شبکه تأمین نمی‌شود. نتیجه محتمل چیزی جز فرسودگی سریع زیرساخت، افت کیفیت و عقب‌ماندگی در فناوری‌های حیاتی مانند 5G نخواهد بود.

این بحران البته فقط یک معادله اقتصادی نیست. هند زمانی که اپراتورهایش در آستانه ورشکستگی قرار گرفتند، تعرفه‌ها را 40 درصد بالا برد و رسماً اعلام کرد هدف اصلی «صیانت از تاب‌آوری ملی» است. ترکیه سازوکاری گذاشته تا تعرفه‌ها هر سال متناسب با تورم تعدیل شوند. اتحادیه اروپا هم به‌رغم فشار افکار عمومی برای ارزانی، بر اصل «قیمت منصفانه در کنار سرمایه‌گذاری پایدار» تأکید کرده است. پیام همه این سیاست‌ها روشن است: کشوری که قیمت خدمات را سرکوب کند، در واقع امنیت شبکه و در نهایت امنیت ملی‌اش را گرو گذاشته است.

اکنون ایران در بزنگاهی قرار دارد که باید میان «ادامه سیاست‌های یخ‌زده» یا «بازتعریف تعرفه به‌عنوان سپر دفاع ملی» یکی را انتخاب کند. کارشناسان سه سناریو روی میز گذاشته‌اند: واقعی‌سازی تدریجی متناسب با توان خرید مردم، پرداخت یارانه به اقشار آسیب‌پذیر همزمان با اصلاح قیمت‌ها، یا مشروط‌کردن افزایش تعرفه به سرمایه‌گذاری مستقیم اپراتورها در توسعه روستایی و بهبود کیفیت. هر کدام از این سناریوها نشان می‌دهد تعرفه دیگر فقط یک عدد روی قبض تلفن نیست، بلکه ضامن دکل‌های مقاوم‌تر، فیبرهای پرسرعت‌تر و شبکه‌ای تاب‌آورتر است.

پرسش کلیدی همین‌جاست؛ آیا سیاست‌گذاران حاضرند تعرفه را از سطح «قیمت‌گذاری خدمات» به سطح «سیاست دفاعی» ارتقا دهند، یا همچنان این ستون حیاتی را در حاشیه نزاع‌های اقتصادی رها خواهند کرد؟

تعرفه‌های یخ‌زده و آینده تاب‌آوری شبکه

در روزهایی که بحث تعرفه‌های مخابراتی دوباره به یکی از موضوعات داغ سیاست‌گذاری تبدیل شده، پرسش کلیدی این است که آیا پایین نگه داشتن قیمت خدمات ارتباطی واقعا به نفع جامعه است یا برعکس، تهدیدی پنهان برای امنیت ملی به شمار می‌آید؟

ایران با درآمد متوسط دو دلاری از هر کاربر موبایل، فاصله‌ای عمیق با جهان دارد؛ میانگین جهانی هفت تا هشت دلار است و در کشورهای منطقه تا ده دلار هم می‌رسد. در حالی که سرمایه‌گذاری جهانی در 5G در سال 2023 به 258 میلیارد دلار رسید، اپراتورهای ایرانی به دلیل محدودیت مالی تنها به پروژه‌های آزمایشی بسنده کرده‌اند.

مصرف دیتا اما شتاب گرفته است. گزارش اریکسون نشان می‌دهد متوسط جهانی تا سال 2030 به 60 گیگابایت در ماه خواهد رسید. در ایران نیز سرانه مصرف سالانه بیش از 30 درصد رشد دارد. کارشناسان معتقدند واقعی‌سازی تدریجی تعرفه‌ها می‌تواند از فروپاشی زیرساخت‌ها جلوگیری کرده و منجر به پایداری در زمان بحران‌ها شود.

ستون حیاتی ارتباطات در آستانه فرسودگی