نقش بانک مرکزی در مدیریت بازار ارز و کاهش آثار روانی «مکانیسم ماشه»

حمید رضا اسکندری- تحولات اخیر در عرصۀ سیاست خارجی و احتمال فعال‌سازی «مکانیسم ماشه» باعث افزایش نگرانی‌ها در فضای اقتصادی کشور شده است. تجربه نشان داده است که در چنین شرایطی، بیش از آنکه فشار واقعی بر بازار ارز وارد شود، این انتظارات و آثار روانی است که نوسانات شدید و بی‌ثباتی ایجاد می‌کند. از همین رو، بانک مرکزی به‌عنوان نهاد محوری سیاست پولی و ارزی کشور، نقشی تعیین‌کننده در مدیریت اوضاع دارد. در ادامه به مجموعه‌ای از اقدامات کلیدی اشاره می‌شود که می‌تواند ضمن مهار نوسانات بازار ارز، اعتماد فعالان اقتصادی و جامعه را حفظ نماید.

۱. پایش مستمر بازار ارز

بانک مرکزی باید با ایجاد سامانه‌های دقیق رصد، روزانه داده‌های مربوط به بازار اسکناس، حواله و معاملات عمده ارزی را جمع‌آوری و تحلیل کند. شناسایی به‌موقع نوسانات غیرعادی، امکان مداخله پیشگیرانه را فراهم می‌آورد و مانع از تبدیل نوسانات مقطعی به بحران ساختاری می‌شود.

۲. تثبیت هوشمند نرخ ارز از طریق مداخلۀ هدفمند

ورود گسترده و بدون برنامه بانک مرکزی به بازار ارز، همواره پرهزینه و ناکارآمد بوده است. در شرایط کنونی، سیاست مطلوب، مداخلات محدود، هدفمند و نقطه‌ای است. به‌عنوان مثال، در مواقع جهش ناگهانی نرخ، بانک مرکزی می‌تواند با عرضه محدود ارز فشار را تعدیل کند و در زمان مازاد، با خرید ارز از افت شدید ریال جلوگیری نماید.

۳. شفافیت و ارتباط مؤثر با فعالان اقتصادی و افکار عمومی

یکی از مهم‌ترین عوامل شکل‌گیری التهاب در بازار ارز، نبود اطلاعات روشن و رسمی است. بانک مرکزی باید به‌طور مستمر و به‌موقع با صادرکنندگان، واردکنندگان، فعالان اقتصادی و رسانه‌ها در ارتباط باشد. اطلاع‌رسانی شفاف باعث می‌شود جو روانی منفی و شایعات کاهش یافته و رفتار هیجانی بازار محدود گردد.

۴. تقویت ذخایر ارزی و مدیریت نقدینگی

بانک مرکزی لازم است دسترسی بنگاه‌ها و صادرکنندگان به ارز مورد نیاز برای واردات و صادرات را تسهیل کند. همزمان باید مدیریت نقدینگی در داخل کشور به گونه‌ای صورت گیرد که از افزایش فشار تورمی جلوگیری شود. این دو اقدام به موازات هم، می‌توانند ثبات نسبی در اقتصاد ایجاد کنند.

۵. همکاری با دیپلماسی اقتصادی

در شرایطی که فشارهای بین‌المللی و تهدیدهای سیاسی بر اقتصاد سایه افکنده، هماهنگی بانک مرکزی با وزارت امور خارجه و نهادهای مرتبط از اهمیت زیادی برخوردار است. استفاده از روابط اقتصادی و مالی بین‌المللی می‌تواند بخشی از آثار روانی تحریم‌ها را کاهش داده و اعتماد فعالان اقتصادی را حفظ نماید.

۶. بهره‌گیری از ابزارهای مالی نوین

بانک مرکزی می‌تواند با استفاده از ابزارهایی مانند بازار امتیاز صادراتی، اوراق ارزی و قراردادهای پیش‌فروش ارز، مدیریت جریان نقدینگی را به شکلی نوین و کارآمد انجام دهد. این ابزارها علاوه بر افزایش شفافیت در معاملات ارزی، امکان پوشش ریسک برای فعالان اقتصادی را نیز فراهم می‌سازد.

⸻

جمع‌بندی

مدیریت بازار ارز در شرایط حساس کنونی، نیازمند ترکیبی از اقدامات فنی و ارتباطی است. بانک مرکزی نه تنها باید با ابزارهای کلاسیک پولی و ارزی، تعادل بازار را حفظ کند، بلکه با مدیریت انتظارات و کاهش آثار روانی، از بروز بحران جلوگیری نماید. تحقق این هدف، در گروی سیاست‌های منسجم، شفاف، هوشمند و هماهنگ با سایر نهادهای اقتصادی و سیاسی کشور خواهد بود