جوان‌های بازنشسته؛ پدیده تازه بازار کار ایران| درباره بازنشستگی‌های زودتر از موعد میانسال‌ها و دردسرهای یک سازمان تحت فشار

همشهری آنلاین_فاطمه عسگری نیا: این روزها دوروبرمان کم از این بازنشسته‌های جوان نیست؛ کسانی که به قول خودشان زودتر از موعود بازنشسته شده‌اند. گرچه ممکن است این اوضاع وفق مراد این افراد باشد، اما خیلی به مذاق سازمان تامین اجتماعی که حالا زیر سایه این بازنشستگی‌های پیش از موعد درگیر چالشی به نام ناترازی‌ها شده است، خوش نمی‌آید؛ سازمانی که ۵۳درصد از جمعیت کل کشور یعنی بیش از ۴۸میلیون نفر را تحت پوشش دارد و باید خدمات باکیفیت چه در بخش درمان و بیمه و چه در بخش پرداخت مستمری به بازنشسته‌ها ارائه کند!

بازنشستگی‌های زودتر از موعدی که این روزها بنا بر اعلام سازمان تامین اجتماعی حدود ۵۲درصد کل بازنشستگی‌های سال‌های اخیر را شامل می‌شوند، باعث بروز ناترازی‌هایی در این سازمان شده است. اما قصه از چه قرار است؟ درحالی‌که در گذشته افراد در سنین بالای ۶۰سال و حتی بیشتر با سرومویی سپید بعد از پرداخت ۳۰سال حق بیمه و گاهی بیشتر می‌توانستند در زمره بازنشسته‌ها و مستمری‌بگیران قرار بگیرند، حالا اغلب افراد با پرداخت ۲۰سال حق بیمه و با توسل به بندهای قانونی الحاق شده به قوانین اداره کار یا قوانینی مثل قانون مشاغل سخت و زیان‌آور یا قانون نوسازی صنایع می‌توانند از مزایای بازشستگی بهره‌مند شوند؛ این در حالی است که میانگین سنی این افراد بین ۴۰تا ۵۰سال است! موضوعی که نه‌تنها تعادل میان درآمدها و هزینه‌های سازمان تامین اجتماعی را تحت‌تأثیر قرار داده و این سازمان را در ارائه خدمات دچار مشکل کرده، بلکه حتی باعث کاهش نرخ مشارکت اجتماعی مردم هم شده است.

کاهش نرخ مشارکت

حتما می‌پرسید چطور بازنشستگی پیش از موعود افراد باعث کاهش نرخ مشارکت مردم در کشور شده؟ به این سؤال علی حیدری، مشاور عالی مدیرعامل سازمان تامین اجتماعی در گفت‌وگو با همشهری اینگونه پاسخ می‌دهد: «در سال ۱۳۵۵که قانون تأمین اجتماعی تصویب شد، امید به زندگی حدود ۵۸سال و سن بازنشستگی ۶۰سال تعیین شده بود. امروز، امید به زندگی به بیش از ۷۴ سال رسیده، اما برخلاف منطق بیمه‌ای، سن بازنشستگی کاهش یافته است؛ این در حالی است که در کشورهای پیشرفته، افزایش امید به زندگی به‌معنای افزایش سن بازنشستگی و تلاش مردم برای طی مسیر توسعه آن کشور است؛ اما ما به‌جای اصلاح ساختار، در خلاف جهت تجربه جهانی حرکت کرده‌ایم. از یک طرف امید به زندگی افزایش و از یک طرف سن بازنشستگی کاهش یافته است.»

او در ادامه نرخ مشارکت اقتصادی مردم را در دنیا، بالای ۶۰ تا ۷۰درصد اعلام می‌کند و می‌گوید در ایران این نرخ تنها ۴۰درصد است که این یعنی تعداد افراد فعال(بیمه شده) کم است: «بازنشسته شدن افراد با سن و سابقه کمتر و با توسل به قوانین وصل پینه‌ای که امروزه به‌عنوان یک حربه تعدیل نیرو در سازمان‌ها به‌کار گرفته می‌شود (قانون نوسازی صنایع) باعث کاهش نرخ مشارکت در ایران شده است. افرادی که از این سازمان‌ها بازنشسته می‌شوند، قطعا هدف اصلی سازمان برای بازنشستگی‌شان تعدیل نیرو بوده؛ بنابراین نیروی جوان جایگزین ندارند. از سوی دیگر این افراد بلافاصله بعد از بازنشستگی به‌عنوان نیروی کار ارزان در بازار کار جذب می‌شوند؛ چراکه نه قرار است کارفرما حق بیمه‌ای پرداخت کند و نه حقوقی چشمگیر؛ بنابراین در بیرون هم جای اشتغال نیروهای جوان را می‌گیرند و از ورود افراد جدید به سازمان تامین اجتماعی جلوگیری می‌کنند.»

کدام قوانین مقصرند؟

قانون نوسازی صنایع و قانون مشاغل سخت و زیان‌آور ۲قانونی هستند که به اعتقاد مشاور عالی سازمان تامین اجتماعی این سازمان را بیچاره کرده‌اند: «این دو قانون باعث شده‌اند که ۵۲درصد بازنشسته‌های اخیر سازمان تامین اجتماعی در دهه ۴۰زندگی‌شان بازنشسته شوند!» یعنی دقیقا سن فعالیت اقتصادی و اجتماعی افراد جامعه. اگر نگاهی به آمار مستمری‌بگیران سازمان تامین‌اجتماعی بیندازیم آمارها حکایت از وجود ۴میلیون و ۹۷۶هزار و ۹۵۴مستمری‌بگیر اصلی در این سازمان دارد؛ البته آمار مستمری‌بگیران تامین اجتماعی با احتساب مستمری‌بگیران تبعی که ۳میلیون و ۹۱۴هزار و ۶۷۹نفر است، مجموعا ۸/۸میلیون نفر می‌شوند.

سوءاستفاده از مشاغل سخت و زیان‌آور

یکی دیگر از علل ناترازی‌های سازمان تامین اجتماعی مشاغل سخت و زیان‌آور هستند. حیدری می‌گوید: «مشاغل زیان‌آور که باید طبق قانون ظرف مدت مشخصی تعطیل شوند و حق فعالیت ندارند. مشاغل سخت هم در قانون تعریف شده و شامل حال تعدادی از مشاغل خاص می‌شود. امروز افرادی زیر سایه این قانون از مزایای بازنشستگی زودرس بهره‌مند می‌شوند که در شهر تهران و دفاتر مرکزی با عنوان شغلی کارگر معادن کرمان و… لیست بیمه‌هایشان رد می‌شود! این تنها یک نمونه سوءاستفاده از این قانون برای بازنشستگی زودرس است!»

به اعتقاد او، قوانین مشاغل سخت و زیان‌آور به هیچ‌وجه در کشور به‌درستی اجرا نمی‌شود؛ چراکه اگر اجرا می‌شد، ما نه شاهد پرداخت اضافه کار برای شاغلان این مشاغل بودیم و نه شاهد ساعات کار طولانی که هر دو در مشاغل سخت ممنوع است؛ درحالی‌که اکثر اتفاقات معادن ما نشان می‌دهد کارگران در ساعات غیرعرف مشغول کار بوده‌اند.

هشدارهای جدی

ناترازی‌هایی که امروزه گریبان سازمان تامین‌اجتماعی را گرفته اگر چاره‌ای برایشان اندیشیده نشود، این سازمان را دچار ناپایداری‌های مالی و کسری سازمانی خواهد کرد؛ چالش‌هایی که باعث می‌شود تامین اجتماعی در آینده نتواند خدمات خود را در بخش‌های دارو، درمان، پرداخت مستمری به بازنشستگان عادی و غیرعادی و… به‌درستی ارائه کند؛ اینها هشدارهایی است که علی حیدری، مشاور عالی مدیرعامل سازمان تامین اجتماعی می‌دهد و معتقد است این ناترازی باعث می‌شود سازمان در آینده نتواند خدمات خود را تداوم بخشد و مستمری‌پردازی به بازنشستگان عادی و غیرعادی دچار مشکل می‌شود.

نکته:

تعداد مستمری‌بگیران بازنشسته به تفکیک مدت پرداخت حق بیمه:

بین ۱۰ تا ۱۵سال:

۷۳۴هزار و ۷۴۸نفر

۲۴درصد

بین ۱۵تا ۲۰سال:

۱۹۹هزار و ۶۱نفر

۷درصد

بین ۲۰تا ۲۵سال:

۷۳۷هزار و ۶۳۷نفر

۲۴درصد

بین ۲۵تا ۳۰سال:

۲۸۲هزار و ۷۸۲نفر

۹درصد

بین ۳۰تا ۳۵سال:

۹۳۰هزار و ۴۶نفر

۳۱درصد

بیش از ۳۵سال:

۱۵۷هزار و ۱۸۶نفر

۵درصد