آیا جولانی و نتانیاهو در آستانه یک توافق تاریخی قرار دارند؟

پس از سقوط بشار اسد در دسامبر ۲۰۲۴، گزارش‌هایی از مذاکرات امنیتی بین دولت انتقالی سوریه، تحت رهبری احمد الشرع مشهور به ابومحمد الجولانی، و اسرائیل با میانجیگری آمریکا و کشورهای خلیج فارس منتشر شد. این مذاکرات، که در پاریس و با حضور مقامات ارشد دو طرف انجام گرفت، به ادعای رسانه‌های صهیونیستی به توافق امنیتی نزدیک شده است. با این حال، دولت موقت سوریه این گزارش‌ها را تکذیب کرد و آن‌ها را «بی‌اساس» خواند. این تحولات در سایه تنش‌های منطقه‌ای، از جمله جنگ غزه و حملات اسرائیل به ایران، پرسش‌هایی درباره همکاری‌های پنهانی تاریخی و اهداف استراتژیک اسرائیل در سوریه ایجاد کرده است.

به گزارش «شایانیوز» و به نقل از خبرآنلاین، در همین راستا شبکه ۱۲ تلویزیون رژیم صهیونیستی از امضای قریب‌الوقوع توافق امنیتی بین دمشق و تل‌آویو خبر داد. این توافق، که با میانجیگری آمریکا و کشورهای خلیج فارس پیش می‌رود، شامل تعیین بلندی‌های اشغالی جولان و مناطق بین دمشق تا سویدا به‌عنوان منطقه خالی از سلاح، محرومیت سوریه از داشتن تسلیحات راهبردی مانند موشک‌ها و سامانه‌های پدافندی، به ازای دریافت کمک‌های مالی آمریکا و کشورهای عربی برای بازسازی سوریه است. همچنین، این توافق بازسازی ارتش سوریه توسط ترکیه را ممنوع می‌کند. احمد الشرع مشهور به ابومحمد الجولانی، رهبر دولت انتقالی سوریه، در دیدار با یک هیئت رسانه‌ای در دمشق تأیید کرد که مذاکرات پیشرفته‌ای در جریان است و هر توافق با اسرائیل بر اساس خط آتش‌بس ۱۹۷۴ خواهد بود، که حاکمیت سوریه را حفظ می‌کند. با این حال، وزارت خارجه سوریه  این گزارش‌ها را تکذیب کرد و ادعاها را «بی‌اساس» خواند.

چه آنکه نهاد دیده‌بان حقوق بشر سوریه جزئیاتی از توافق را فاش کرده که شامل عقب‌نشینی نیروهای عشایری و امنیت عمومی از روستاهای دروزی در سویدا است. این در حالی است که مذاکرات پاریس، با حضور ران درمر، وزیر امور استراتژیک اسرائیل، و اسعد الشیبانی، وزیر خارجه دولت موقت سوریه که به مدت چهار ساعت برگزار شد و بر کاهش تنش‌ها در جنوب سوریه تمرکز داشت. تایمز اسرائیل هم این دیدار را بالاترین سطح تماس رسمی بین دو کشور در ۲۵ سال گذشته توصیف کرد. با این حال، مدیر اداره امور آمریکا در وزارت خارجه سوریه، هرگونه دیدار بین احمد الشرع، رئیس دولت موقت، و بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر اسرائیل را رد کرد.

توافق احتمالی نشان‌دهنده تغییر اساسی در سیاست خارجی سوریه پس از سقوط اسد است. جولانی، که پیش‌تر به‌عنوان رهبر جبهة النصره از شاخه‌های گروه تروریستی القاعده در سوریه شناخته می‌شد، به دنبال کسب مشروعیت بین‌المللی و بازسازی سوریه است. این توافق می‌تواند به معنای پذیرش ضمنی نفوذ اسرائیل در جنوب سوریه باشد، که با استراتژی «همسایگان ضعیف» نتانیاهو همخوانی دارد. تکذیب دمشق نیز ممکن است تلاشی برای کاهش انتقادات داخلی و منطقه‌ای باشد، زیرا پذیرش علنی توافق با اسرائیل برای دولت موقت از نظر سیاسی هزینه‌بر است. میانجیگری آمریکا و کشورهای خلیج فارس، به‌ویژه امارات، نشان‌دهنده تلاش برای ایجاد ثبات در سوریه پس از سال‌ها جنگ داخلی است، اما این امر می‌تواند به کاهش نفوذ ایران و روسیه در منطقه منجر شود. با این حال، فقدان شفافیت در مذاکرات و تکذیب‌های مکرر، اعتماد به این فرآیند را کاهش داده و احتمال شکست آن را افزایش می‌دهد.

همکاری‌های پنهانی تاریخی اسرائیل و سوریه

روابط اسرائیل و سوریه از زمان تأسیس اسرائیل در ۱۹۴۸ با خصومت مشخص بوده، اما همکاری‌های پنهانی محدودی نیز وجود داشته است.چه آنکه دو کشور در جنگ‌های ۱۹۴۸، ۱۹۶۷، و ۱۹۷۳ درگیر شدند، اما توافق آتش‌بس ۱۹۷۴ پس از جنگ یوم کیپور، منطقه حائل جولان را ایجاد کرد. از دهه ۱۹۸۰، سوریه ۱۰ درصد آب شهر دروزی مجدل شمس در جولان اشغالی را تأمین کرده و از ۲۰۰۴، سیب‌های تولیدشده توسط دروزی‌های جولان را از طریق گذرگاه قنیطره پذیرفته است. این در حالی است که اسرائیل در جنگ داخلی سوریه (۲۰۱۱-۲۰۲۴) به‌صورت پنهانی از گروه‌های مخالف اسد در نزدیکی مرز حمایت می‌کرد.

همچنین در ۴ مرداد ۱۴۰۴ هم دیدار پنهانی بین ران درمر و اسعد الشیبانی در پاریس برگزار شد که تایمز اسرائیل آن را اولین تماس رسمی در بیش از ۲۵ سال توصیف کرد. این دیدار پس از حمله گروه‌های مورد حمایت دولت موقت به سویدا، که منجر به کشته شدن ۱,۳۳۹ نفر شد، انجام گرفت. همان زمان رویترز  گزارش داد که این حمله نتیجه «سوءتفاهم» دمشق بود که تصور می‌کرد چراغ سبز آمریکا و اسرائیل را دارد.

در یک برآیند کلی، همکاری‌های پنهانی گذشته، مانند تجارت سیب و تأمین آب، نشان‌دهنده تعاملات محدود اما عمل‌گرایانه بین دو طرف، چه در دوران حکومت خاندان اسد و چه در دوران کنونی است. این همکاری‌ها عمدتاً برای حفظ ثبات در جولان انجام شده و به نفع دروزی‌های منطقه بوده است. حمایت اسرائیل از مخالفان اسد در جنگ داخلی نیز بخشی از استراتژی تضعیف محور مقاومت، به‌ویژه ایران و حزب‌الله، بود. دیدار پاریس نشان‌دهنده تلاش اسرائیل برای بهره‌برداری از خلأ قدرت پس از اسد است، اما تکذیب‌های دمشق نشان می‌دهد که دولت موقت سوریه به دلیل فشارهای داخلی و منطقه‌ای، از علنی کردن این همکاری‌ها اجتناب می‌کند. اگرچه این پنهان‌کاری ممکن است به دلیل ترس از واکنش گروه‌های اسلام‌گرا یا کشورهای همسایه مانند لبنان باشد که توافق با اسرائیل را خیانت می‌دانند.

اهداف استراتژیک اسرائیل و واکنش‌های منطقه‌ای

از سوی دیگر اسرائیل توافق احتمالی را فرصتی برای ایجاد کمربند امنیتی در جنوب سوریه و کاهش نفوذ ایران می‌بیند. چه آنکه اسرائیل با حمایت از دروزی‌های سویدا و کردها در شرق فرات، به دنبال تجزیه سوریه و اجرای طرح «اسرائیل بزرگ» است. اما حضور پرچم‌های اسرائیل در تظاهرات سویدا  نگرانی‌ها درباره تجزیه را افزایش داد. نتانیاهو پس از سقوط اسد اعلام کرد که توافق ۱۹۷۴ باطل است و اسرائیل کنترل موقت خط مرزی بنفش را در دست گرفته است. فرانسه و سازمان ملل این اقدام را نقض توافق ۱۹۷۴ دانستند و خواستار عقب‌نشینی اسرائیل شدند. این در حالی است که اسعد الشیبانی، وزیر خارجه دولت موقت، اسرائیل را به نقض توافق ۱۹۷۴ و پیشبرد طرح‌های تجزیه‌طلبانه متهم کرد. با این حال، شبکه ۱۲ اسرائیل  ادعا کرد که این توافق تا پایان سپتامبر نهایی خواهد شد.

اسرائیل از خلأ قدرت در سوریه به‌ویژه با تضعیف محور مقاومت پس از حملات ۲۰۲۴ به لبنان و ایران برای گسترش نفوذ خود استفاده می‌کند. طرح «اسرائیل بزرگ» نتانیاهو، که شامل کنترل مناطق استراتژیک در سوریه است، با واکنش منفی کشورهای همسایه مواجه شده است. تکذیب توافق توسط دمشق ممکن است تاکتیکی برای حفظ مشروعیت داخلی باشد، اما دیدارهای پنهانی نشان‌دهنده تمایل دولت موقت به همکاری با اسرائیل برای کسب حمایت مالی و سیاسی است.

پیامدهای توافق و همکاری‌های پنهانی

از سویی، توافق احتمالی می‌تواند به کاهش تنش‌ها در جنوب سوریه منجر شود، اما خطراتی نیز به همراه دارد. الجزیره گزارش داد که این توافق ممکن است به کاهش نفوذ ایران و حزب‌الله در سوریه منجر شود، اما واکنش منفی گروه‌های اسلام‌گرا و کشورهای همسایه را برانگیزد. سازمان همکاری اسلامی نیز اسرائیل را به نقض حاکمیت سوریه متهم کرد. این در حالی است که حمایت اسرائیل از دروزی‌ها ممکن است به تجزیه سوریه منجر شود.

چه آنکه توافق احتمالی می‌تواند ثبات موقت در جنوب سوریه ایجاد کند، اما خطر تجزیه و تشدید تنش‌های قومی را افزایش می‌دهد. حمایت اسرائیل از دروزی‌ها و کردها بخشی از استراتژی «تفرقه بینداز و حکومت کن» است که با طرح «اسرائیل بزرگ» همخوانی دارد. این امر می‌تواند به واکنش نظامی گروه‌های شبه‌نظامی یا کشورهای منطقه منجر شود. تکذیب‌های مکرر دمشق نشان‌دهنده فشارهای داخلی و منطقه‌ای است که دولت موقت را در موقعیت دشواری قرار داده است. کاهش نفوذ ایران در سوریه همچنین می‌تواند به تغییر موازنه قدرت در خاورمیانه منجر شود، که به نفع اسرائیل و متحدان غربی آن است.

در مجموع توافق امنیتی احتمالی بین اسرائیل و دولت موقت سوریه، نشان‌دهنده تلاش برای ایجاد ثبات در جنوب سوریه است، اما با تکذیب دمشق و نگرانی‌های منطقه‌ای مواجه شده است. همکاری‌های پنهانی گذشته، مانند تجارت سیب و حمایت از مخالفان اسد، زمینه‌ساز این مذاکرات بوده، اما اهداف استراتژیک اسرائیل، از جمله طرح «اسرائیل بزرگ»، تنش‌ها را افزایش داده است. این توافق می‌تواند موازنه قدرت را تغییر دهد، اما خطر تجزیه سوریه و واکنش‌های منطقه‌ای را به همراه دارد. دیپلماسی شفاف و نظارت بین‌المللی برای جلوگیری از بحران ضروری است.