ایرانی‌ها، امروز بلند قدتر از ۱۰۰ سال قبل | قاتل قد کودکان را بشناسید

همشهری‌آنلاین – پروانه بندپی: قد یکی از مهم‌ترین مؤلفه‌هایی است که به عنوان معیاری برای رشد کودک در نظر گرفته می‌شود و تعجبی ندارد اگر والدینی که می‌ببینند کودک‌شان آن طور که باید قد نکشیده، نگران شوند و تصور کنند که حتما مشکلی وجود دارد.

این نگرانی وقتی بیشتر می‌شود که خبرها حاکی از شیوع کوتاهی قد در ایران باشند. هرچند عده‌ای از کارشناسان می‌گویند باور به «کوتاه‌قد شدن نسل جدید» یک اشتباه بزرگ است و اتفاقاً بهبود تغذیه و شرایط زندگی باعث شده تا ایرانیان امروز به حداکثر قد ژنتیکی خود نزدیک‌تر شوند و در این میان فقط شکاف طبیعی بین افراد بلندقد و کوتاه‌قد، بیشتر از گذشته به چشم می‌آید.

کوتاهی قد در ایران شایع نشده است

سال گذشته بود که رئیس انجمن فیزیوتراپی ایران در گفتگویی با رسانه‌ها اعلام کرد که «تغذیه نامناسب و نشستن‌های بیش از حد در بچه‌های ایرانی باعث شده که رشد استخوان‌ها و مفاصل‌شان محدود شود و قد آنها نسبت به ۵۰ سال پیش کاهش پیدا کند.» موضوعی که متخصصان آن را قبول ندارند و معتقدند که اتفاق قد مردم نسبت به ۵۰ تا ۱۰۰ سال گذشته افزایش را نشان می‌دهد و اگر اکنون مواردی از کوتاهی قد در جامعه دیده می‌شود، یا ژنتیک است و یا به دلیل اختلاف قد بین افراد، پررنگ شده و به چشم می‌آید.

دکتر علی ربانی، فوق تخصص غدد و متابولیسم کودکان، استاد دانشگاه تهران و رئیس انجمن پزشکان کودکان یکی از این متخصصان است که به همشهری‌آنلاین می‌گوید: «کوتاهی قد در ایران شایع نشده است. ما همیشه مواردی از کودکانی که به دلیل سوء تغذیه استرس و سایر اختلالات، بخشی از قد نهایی خود را از دست می‌دهند، داشته‌ایم. البته عوامل محیطی مثل تغذیه و استرس و … به اندازه ژنتیک در رشد کودکان موثر نیست و حدود ۷ – ۸ درصد اثر دارد و این، ژنتیک افراد است که بیشترین تاثیر را در رشد قدی آنها دارد. این را هم اضافه کنم که تاثیر عوامل مختلف مثل عوامل محیطی و ژنتیک و … بر رشد نهایی قد در جامع مختلف، متفاوت است.»

دکتر ربانی تاکید می‌کند که «اتفاقا در سال‌های اخیر، جامعه ایران به رشد ژنتیکی خود برگشته است. چون تغذیه مردم درمجموع نسبت به مثلا ۵۰ یا ۱۰۰ سال قبل بهتر شده است. در حال حاضر ما افراد بلندقد بیشتری را در جامعه می‌بینیم. در حالی که ۱۰۰ سال قبل چون فضای محیطی مناسبی وجود نداشت و مردم تغذیه و بهداشت مناسبی نداشتند، افراد بلندقد زیادی هم نداشتیم. گرچه الان هم کودکانی که سوءتغذیه یا بیماری مزمن دارند، قطعا به رشد ژنتیکی خود نخواهند رسید. این موضوع نسبت به قدیم تغییری نکرده است.»

اختلاف قد بین بچه‌ها بیشتر شده است

به باور دکتر ربانی، «آنچه که تعیین‌کننده رشد و قد نهایی کودکان است، بالای ۹۵ درصد توسط ژن‌ و عوامل ژنتیکی تعیین می‌شود.» او می‌گوید: «رشد هر کودک بر اساس ژنی که به ارث برده، ترسیم می‌شود و اگر عوامل محیطی هم شامل تغذیه، وضعیت روحی کودک، فعالیت بدنی، خواب و استراحت کافی مناسب باشد، کودک می‌تواند به حداکثر رشد ژنتیکی خود برسد.»

این استاد دانشگاه می‌گوید: «همه والدین نسبت به قد و رشد فرزندان خود حساس‌اند و حساسیت درست و بجایی هم است، اما این طور نیست که کودکی را که ژن کوتاه‌قدی دارد، بشود مثلا با تغذیه مناسب بلندقد کرد. اما موضوع این است که اگر همه عوامل محیطی مناسب و فراهم باشند، رشد ژنتیکی فرد به حداکثر می‌رسد و کودک سالم و طبق طبیعت خود رشد خواهد کرد. یعنی اگرچه عوامل محیطی مانند تغذیه، خواب و استرس تأثیر کمتری نسبت به ژنتیک دارند، اما همچنان بر رشد قدی مؤثر هستند. به‌عنوان مثال، خواب ناکافی و استرس می‌توانند سیستم هورمون رشد را تحت تأثیر قرار دهند و باعث توقف رشد شوند.»

به گفته ربانی، «خیلی از خانواده‌ها نگران‌اند و تصور می‌کنند که کودک‌شان کوتاه‌قد شده است. در حالی که مشکل، کوتاه شدن قد کودکان کشور نیست؛ بلکه این است که اختلاف قدی بین بچه‌ها تا حدی بیشتر شده است. چون تغذیه‌ها بهتر شده و بنابراین کودکانی که ژن بهتری دارند، حداکثر رشد خود را تجربه می‌کنند. اما در قدیم این اتفاق نمی‌افتاد. چون همه افراد جامعه دچار اختلال تغذیه بودند و درباره ورزش و تغذیه مناسب و بهداشت و … آگاهی درستی وجود نداشت. الان به دلیل بهبود وضعیت تغذیه و محیط زندگی، اختلاف قد بین افراد جامعه بیشتر دیده می‌شود و افراد بلندقد بیشتری مشاهده می‌شوند. با این حال همچنان، اگر کودکی تغذیه مناسبی نداشته نباشد یا دارای یک بیماری مزمن باشد، رشد نهایی قد او محدود می‌شود. مثلا الان در استان‌هایی که وضعیت تغذیه و بهداشت خوبی ندارند، کودکان، رشد ژنتیکی خود را پیدا و تجربه نمی‌کنند.»

بیشتر بخوانید؛

تاثیر استرس و خواب ناکافی کودک بر رشد قد

این فوق تخصص غدد و متابولیسم کودکان در ادامه به تاثیر استرس و خواب ناکافی هم بر رشد قد کودکان اشاره می‌کند و می‌گوید: «قطعا خواب ناکافی و استرس می‌توانند سیستم هورمون رشد را تحت تأثیر قرار دهند و باعث توقف رشد فرد شوند. ما موارد زیادی داریم که کودک به دلیل تحمل استرس‌های شدید یا خواب ناکافی و بی‌کیفیت، هورمون رشد در او متوقف شده و تا استرس کودک برطرف نشود، رشد او به حالت طبیعی برنمی‌گردد. یعنی خواب و استرس تا این حد در رشد کودک اثرگذارند.»

ربانی با انتقاد از رویکرد درمانی کشور می‌گوید: «متاسفانه فرآیند و رویکرد درمانی ما در جامعه بر بیماری‌های شایع کودکان مثل سرماخوردگی، تب و گلودرد متمرکز است و کمتر به مسائل محیطی و روحیه کودک و فراهم کردن محیط شاد توجه می‌کنیم. در حالی که ایجاد محیط شاداب و پرنشاط برای کودک به کاهش استرس‌های محیطی او کمک می‌کند و همین اجازه می‌دهد تا او به حداکثر رشد ژنتیکی خود برسد.»

این استاد دانشگاه تاکید می‌کند که «اگر کودکان در یک محیط مناسب و شاداب با تغذیه کافی و شرایط روحی سالم زندگی کنند، عوامل استرس‌زا کم می‌شود و یک کودک می‌تواند به حداکثر رشد طبیعی خود برسد.»