هشدار جدی برای مردم ایران/ صنعت حیاتی کشور در بحران بی‌سابقه گرفتار شد

دبیر ستاد توسعه اقتصاد دانش‌بنیان آب، اقلیم و محیط زیست معاونت علمی، فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان ریاست جمهوری، به تجربه دهه ۷۰ اشاره کرد که یکی از شرکت‌ها اقدام به تولید و نصب کنتورهای مختص چاه‌های کشاورزی کرد، ولی در سال ۱۳۹۴ وزارت نیرو تصمیم گرفت این تجهیزات را جمع‌آوری کند و وعده داد که کنتورهای جدید و دقیق‌تر جایگزین خواهند شد؛ وعده‌ای که تاکنون عملی نشده و با تاکید بر اینکه وضعیت دریاچه ارومیه نمونه‌ای روشن از این غفلت‌ها است، گفت: مدیریت منابع آب در کشور عمدتاً به جای داشتن یک افق ۲۰ تا ۳۰ ساله، بر بحران‌های مقطعی متمرکز شده است.

دکتر سید محمدمهدی نوربخش  با اشاره به فناوری‌های توسعه داده شده در کشور در حوزه‌های مرتبط با آب و خشکسالی گفت: در حال حاضر ما شرکت دانش‌بنیانی را داریم که شبکه توزیع آب چند شهر را به صورت کامل هوشمندسازی کرده است. سخت‌افزاهایی از جمله سطح‌سنج‌ها، جریان‌سنج‌ها و شیرهای قابل تنظیم در کنار مدل‌های نرم‌افزاری شبیه‌سازی، فشار آب را به صورت یکنواخت در کل شبکه توزیع می‌کنند. همچنین با کمک هوش مصنوعی میزان آب مورد نیاز هر مخزن پیش‌بینی شده و زمان پر شدن آن‌ها به‌گونه‌ای برنامه‌ریزی می‌شود که حداقل انرژی و هزینه مصرف شود. شبکه سنسورگذاری شده می‌تواند نشتی‌ها را شناسایی و مسیرهای جایگزین را فعال کند.

وی به کولرهای آبی اشاره کرد و ادامه داد: نسل جدید کولرها با پوشش سلولزی یا پلیمری و موتورهای BLDC مصرف آب و برق را کاهش می‌دهند. مشکل اصلی اقتصادی است؛ منابع و انرژی هنوز به‌درستی مدیریت نمی‌شوند و باید امروز سرمایه‌گذاری شود تا در آینده بهینه مصرف شود. حتی تغییر ساده کلید کولرها و جایگزینی ترموستات می‌تواند علاوه بر ایجاد دمای رفاه، کاهش مصرف آب و برق قابل ملاحظه‌ای ایجاد کرده و در زمان‌هایی که نیاز به کاهش دما وجود ندارد، برای مثال در طول شب، کولر را خاموش کند.

نوربخش، گواهی بهینه‌سازی مصرف آب را یک راه‌حل نوآورانه اقتصادی و مدیریتی دانست که نشان می‌دهد یک مصرف‌کننده، سازمان یا شرکت توانسته مصرف آب خود را کاهش دهد یا بهینه مدیریت کند یا خیر و اظهار کرد: این گواهی به صادرکننده آن اعتبار و انگیزه اقتصادی می‌دهد و هدف اصلی آن تشویق استفاده از فناوری‌های هوشمند، سنسورگذاری شبکه و سیستم‌های کم‌مصرف برای کاهش هدررفت و بهینه‌سازی مصرف آب است. این مکانیسم علاوه بر ایجاد انگیزه اقتصادی، شفافیت و پایش دقیق مصرف را افزایش می‌دهد و فشار بر منابع محدود آب کشور را کاهش می‌دهد. نمونه‌های موفق بین‌المللی مانند سیستم Water Efficiency Labelling Scheme در بریتانیا و Smart Water Grid در سنگاپور نشان می‌دهند که ترکیب فناوری، هوش مصنوعی و مدل‌های تشویقی اقتصادی، راهکاری مؤثر برای مدیریت پایدار منابع آب است و ایران می‌تواند با بومی‌سازی این تجربه، بهره‌وری شبکه و مشارکت بخش خصوصی را افزایش دهد.

چالش فرسودگی شبکه و نقش فناوری در کاهش هدررفت آب

دبیر ستاد توسعه اقتصاد دانش‌بنیان آب، اقلیم و محیط زیست معاونت علمی، فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان ریاست جمهوری، با اشاره به میزان بالای نشت در شبکه‌های توزیع آب خاطر نشان کرد: در تهران حدود ۲۰ تا ۳۰ درصد آب توزیع‌ شده هدر می‌رود که بخشی از آن ناشی از شکستگی‌ها و فرسودگی شبکه و بخشی دیگر مربوط به انشعاب‌های غیرمجاز و مصارف به حساب نیامده است. به‌عنوان مثال، تنها ۱۰ درصد از این هدررفت شبکه رقمی معادل ۲۰۰ هزار مترمکعب آب در شبانه‌روز است که از مجموع ۴.۲ میلیون متر مکعب آب توزیع‌شده، خارج می‌شود. این نشت‌ها را می‌توان با روش‌های فناورانه و اقتصادی مدیریت کرد. شرکت‌های دانش‌بنیان با فناوری‌های نوین نشت‌یابی قادر به کاهش هدررفت و ایجاد منفعت اقتصادی هستند. همچنین مدل‌های تشویقی ساده می‌توانند توسعه بهینه‌سازی مصرف را تسهیل کنند.

نوربخش به سایر ظرفیت‌های فناورانه کشور در این زمینه اشاره کرد و یادآور شد: توسعه فناوری‌های موجود در زمینه کاهش تلفات، بهینه‌سازی مصرف، بازچرخانی آب، شیرین‌سازی، کاهش تبخیر، بارورسازی ابرها و استحصال آب از رطوبت هوا در کشور امکان‌پذیر است، اما تجربه نشان می‌دهد فرآیندهای بوروکراتیک دولتی توسعه و ترویج این فناوری‌ها را با تأخیر همراه می‌کند و شرکت‌های دانش‌بنیان محدودیت‌هایی دارند.

وی درباره موفقیت شرکت‌های دانش‌بنیان در حوزه آب‌شیرین‌کن‌ها، گفت: عدم دخالت مستقیم دولت در توسعه این فناوری‌ها باعث شد شرکت‌ها بتوانند مستقل عمل کنند و محصولات خود را توسعه دهند و شرکت‌های آب و فاضلاب به نمایندگی از دولت نهایتاً مشتری محصول نهایی یعنی آب هستند.

نوربخش همچنین درباره کاربرد فناوری در کاهش تنش‌های آبی در بخش کشاورزی، گفت: به عنوان نمونه آبیاری زیرسطحی در کشت و صنعت کارون توانسته مصرف آب را تا ۵۰ درصد کاهش دهد و در عین حال تولید را دو برابر کند. این روش تبخیر آب را کاهش می‌دهد، رشد علف‌های هرز را محدود کرده و کود و مواد تقویتی را دقیقاً به ریشه می‌رساند و موجب یکنواختی محصول تولید شده می‌شود که سهولت برداشت محصول و کاهش ضایعات کشاورزی را به دنبال دارد.

وی افزود: در بلندمدت لازم است آسیب‌شناسی صورت پذیرد که اقدامات تحقیقاتی یا نقشه‌های راه وزارت نیرو چگونه به مقابله با تنش آبی کمک کرده‌اند و چگونه دانشگاه‌ها و پژوهشگاه‌ها می‌توانند نقش فعال‌تری را ایفا کنند.

بحران خانگی آب در تهران

دبیر ستاد توسعه فناوری‌های آب و محیط زیست معاونت علمی ریاست‌جمهوری با اشاره به اهمیت مصرف خانگی در تهران، گفت: نقش مردم در مدیریت مصرف حیاتی است. در حال حاضر روزانه حدود ۴.۲ میلیون مترمکعب آب در تهران توزیع می‌شود که ۴۰ درصد آن از منابع سطحی و ۶۰ درصد از منابع زیرزمینی تأمین می‌شود.

وی با اشاره به چالش کنتورهای مشترک، افزود: متأسفانه حدود ۹۰ درصد ساختمان‌های تهران تنها یک کنتور مشترک برای چندین واحد دارند و این مساله باعث می‌شود امکان صرفه‌جویی واقعی وجود نداشته باشد. اگر به سمت تفکیک کنتورها و استفاده از کنتورهای هوشمند برویم، می‌توانیم هم مدیریت مصرف بهتری داشته باشیم و هم عدالت در پرداخت‌ها برقرار شود. حتی شرکت‌های دانش‌بنیان امروز می‌توانند مصرف هر واحد را به صورت آنلاین پایش کرده و به ساکنان اطلاع دهند که همین موضوع انگیزه و مشارکت اجتماعی را افزایش می‌دهد.

وی در ادامه درباره رویکردهای هدفمند، توضیح داد: لازم نیست از ابتدا کل شهر را تحت پوشش قرار دهیم. اگر تمرکزمان را روی برج‌ها، ساختمان‌های دولتی و دانشگاه‌ها بگذاریم، همین اقدام می‌تواند به کاهش ۲۰ درصدی مصرف در همان نقاط منجر شود. بعد از آن نیز می‌توان این مدل را به ساختمان‌های تازه‌ساز تسری داد.

این مقام مسؤول همچنین به پروژه‌های فرهنگی در زمینه مصرف بهینه آب اشاره کرد و گفت: فرهنگ‌سازی در این حوزه باید با ابزارهای نوآورانه پیش برود. برای مثال، از طریق بازی‌های آموزشی و پروژه‌های استارتاپی می‌توان دانش‌آموزان و دانشجویان را وارد فرآیند کرد. وقتی کاهش مصرف با امتیازدهی و جوایز همراه شود، هم مشارکت اجتماعی افزایش پیدا می‌کند و هم یادگیری پایدارتر خواهد بود. این رویکردهای فناورانه می‌تواند اثر جدی بر مدیریت مصرف آب خانگی در تهران بگذارد.