کشفی تازه از مأموریت چانگ‌اِ ۶؛ ماه واقعاً دو چهره دارد

به گزارش پارسینه  و به نقل از scitechdaily، دانشمندان دریافته‌اند که بخش دور ماه، در اعماق درونی خود، بسیار سردتر از بخشی است که همیشه رو به زمین قرار دارد.

با تحلیل نمونه‌های سنگ و خاک جمع‌آوری‌شده توسط مأموریت چینی «چانگ‌اِ ۶»، پژوهشگران دریافتند که گدازه‌های بخش دور ماه در دمایی حدود ۱۰۰ درجه سانتی‌گراد پایین‌تر از نمونه‌های مشابه در بخش نزدیک شکل گرفته‌اند. این اختلاف دما نشان می‌دهد که تفاوت میان «دو چهره ماه» تنها سطحی نیست، بلکه تا اعماق درونی آن ادامه دارد — احتمالاً ناشی از توزیع نابرابر عناصر تولیدکننده گرما یا برخوردی باستانی که این عناصر را به سمت بخش نزدیک رانده است.

مأموریت چانگ‌اِ ۶ و رازهای پنهان ماه

مطالعه‌ای جدید به رهبری پژوهشگران دانشگاه کالج لندن (UCL) و دانشگاه پکن نشان می‌دهد که بخش دور ماه در اعماق درونی خود ممکن است به‌طور قابل‌توجهی سردتر از بخش نزدیک باشد.

این تحقیق که در ژورنال Nature Geoscience منتشر شده، نمونه‌های سنگ و خاک ماه را بررسی کرده که سال گذشته توسط مأموریت چانگ‌اِ ۶ از یک دهانه عظیم در بخش دور ماه جمع‌آوری شده‌اند.

دانشمندان تأیید کردند که این نمونه حدود ۲.۸ میلیارد سال قدمت دارد و ترکیب معدنی آن را برای تعیین نحوه شکل‌گیری‌اش تحلیل کردند. نتایج نشان داد که این سنگ از گدازه‌ای در اعماق ماه منشأ گرفته که دمایی حدود ۱۱۰۰ درجه سانتی‌گراد داشته — یعنی حدود ۱۰۰ درجه سردتر از نمونه‌های بخش نزدیک.

شواهدی برای «ماه دوچهره»

پروفسور یانگ لی، از گروه علوم زمین دانشگاه UCL و دانشگاه پکن، گفت:  

«بخش نزدیک و دور ماه، هم در سطح و احتمالاً درون، تفاوت‌های زیادی دارند. این یکی از رازهای بزرگ ماه است. ما به آن ماه دوچهره می‌گوییم. تفاوت دمایی چشمگیر میان گوشته بخش نزدیک و دور مدت‌هاست که فرض شده، اما مطالعه ما نخستین شواهد واقعی از طریق نمونه‌های فیزیکی را ارائه می‌دهد.»

همکار نویسنده، ژولین ژو، دانشجوی دکترای دانشگاه پکن، افزود:  

«این یافته‌ها ما را یک قدم به درک دو چهره ماه نزدیک‌تر می‌کنند. آن‌ها نشان می‌دهند که تفاوت‌ها فقط سطحی نیستند، بلکه تا اعماق درونی ماه ادامه دارند.»

نظریه‌های منشأ ماه و عدم تعادل گرمایی

نظریه غالب درباره منشأ ماه این است که از بقایای برخورد عظیم میان زمین و یک پروتو‌سیاره به اندازه مریخ شکل گرفته و در ابتدا کاملاً یا عمدتاً از سنگ مذاب (ماگما) تشکیل شده بوده. این ماگما با سرد شدن جامد شده، اما عناصر موسوم به KREEP با کریستال‌های تشکیل‌شده ناسازگار بودند و در ماگما باقی ماندند. انتظار می‌رفت این مواد به‌طور یکنواخت در سراسر ماه پخش شوند، اما به نظر می‌رسد در بخش نزدیک تجمع یافته‌اند. این توزیع ممکن است دلیل فعالیت آتشفشانی بیشتر در بخش نزدیک باشد.

اگرچه این مطالعه دمای فعلی گوشته بخش‌های دور و نزدیک ماه را مشخص نکرده، اما هرگونه عدم تعادل دمایی احتمالاً برای مدت بسیار طولانی باقی خواهد ماند، زیرا ماه از زمان شکل‌گیری‌اش به‌تدریج و بسیار آهسته در حال سرد شدن است. با این حال، تیم پژوهشی در حال تلاش برای یافتن پاسخ قطعی به این پرسش است.

یادداشت‌های فنی

– پروب الکترونی، پرتو متمرکزی از الکترون‌ها را به نمونه شلیک می‌کند و باعث انتشار پرتوهای ایکس می‌شود. الگوی این پرتوها برای شناسایی عناصر موجود در نمونه تحلیل می‌شود.  

– پروب یونی یا طیف‌سنجی جرمی یون ثانویه (SIMS)، پرتو یونی به نمونه شلیک می‌کند و یون‌های ثانویه را از سطح نمونه جدا می‌سازد. الگوی این یون‌ها — از جمله ایزوتوپ‌هایی مانند سرب — برای تعیین تعداد اتم‌های هر ایزوتوپ تحلیل می‌شود.

منبع:  

«گوشته نسبتاً سرد بخش دور ماه بر اساس بازالت‌های مأموریت چانگ‌اِ ۶ و داده‌های سنجش از دور» نوشته شنگ هه، یانگ لی، ژولین ژو و همکاران، منتشرشده در ۳۰ سپتامبر ۲۰۲۵ در ژورنال Nature Geoscience.