چرا مردان زودتر از زنان می‌میرند؟ پاسخ در تکامل نهفته است

طول عمر بیشتر زنان نسبت به مردان یک الگوی جهانی است. پژوهشی تازه با بررسی هزاران گونه، ریشه‌های این تفاوت را در تکامل و ژنتیک یافته است.

چرا زنان به‌طور میانگین بیشتر از مردان عمر می‌کنند؟ پژوهشی جامع که روی بیش از هزار گونه از پستانداران و پرندگان انجام شده، پاسخ این پرسش دیرینه را در تکامل جستجو می‌کند. نتایج نشان می‌دهد که کروموزوم‌های جنسی و رقابت برای جفت‌گیری، دو عامل کلیدی در تعیین طول عمر جنسیت‌های مختلف هستند.

میانگین امید به زندگی جهانی برای زنان حدود ۷۴ سال و برای مردان نزدیک به ۶۸ سال است. پژوهشگران تاکنون فرضیه‌های گوناگونی برای توضیح این اختلاف مطرح کرده‌اند؛ از جمله اینکه مردان جوان بیشتر در معرض مرگ‌های ناشی از تصادف یا درگیری قرار دارند و اینکه زنان به دلیل داشتن ساختار کروموزومی متفاوت، در برابر جهش‌های زیان‌آور مقاوم‌ترند. با وجود این، تصویر کلی همچنان کامل نیست.

به‌گزارش نیوساینتیست، یوهانا استارک از مؤسسه انسان‌شناسی تکاملی ماکس پلانک در لایپزیگ و همکارانش برای دستیابی به پاسخی دقیق‌تر، داده‌های مربوط به ۱۱۷۶ گونه، شامل ۵۲۸ پستاندار و ۶۴۸ پرنده را در جمعیت‌های وحشی و باغ‌وحش‌ها بررسی کردند. نتایج نشان داد که در ۷۲ درصد از گونه‌های پستاندار، ماده‌ها به‌طور میانگین ۱۲ تا ۱۳ درصد بیشتر از نرها عمر می‌کنند. در مقابل، در پرندگان الگو متفاوت است: در ۶۸ درصد از گونه‌ها، نرها به‌طور میانگین حدود ۵ درصد بیشتر از ماده‌ها زنده می‌مانند.

یافته‌ها فرضیه‌ی نقش کروموزوم‌های جنسی در طول عمر را تقویت می‌کند. در پستانداران، داشتن دو کروموزوم X باعث می‌شود ماده‌ها از نظر ژنتیکی نسبت به جهش‌های زیان‌آور مقاوم‌تر باشند، زیرا نسخه دوم نقش پشتیبان دارد. در پرندگان اما سیستم متفاوت است: نرها دو کروموزوم Z دارند و ماده‌ها یک Z و یک W. همین تفاوت نشان می‌دهد جنسی که کروموزوم‌های متفاوت دارد (جنس هتروگامتیک) هزینه‌ای تکاملی در طول عمر می‌پردازد.

با وجود الگوی یادشده، پژوهشگران استثناهایی نیز مشاهده کردند. فرناندو کولچرو از تیم پژوهشی می‌گوید: «استثناها فرصتی را فراهم کرد تا فرضیه‌های تکاملی دیگر درباره‌ی چرایی تفاوت‌های جنسیتی در طول عمر بررسی کنیم.» بررسی‌های عمیق‌تر نشان داد که سیستم‌های جفت‌گیری هم نقش مهمی دارند. در پستانداران چندجفتی مانند بابون‌ها، گوریل‌ها و شامپانزه‌ها که رقابت شدیدی برای جفت‌گیری وجود دارد، نرها معمولاً زودتر از ماده‌ها می‌میرند.

نیکول ریدل از دانشگاه آلاباما، توضیح می‌دهد: «رقابت برای جفت‌گیری باعث می‌شود افراد، معمولاً نرها، روی ویژگی‌هایی سرمایه‌گذاری کنند که انتخاب جنسی ترجیح می‌دهد، مثل جثه بزرگ، شاخ یا پرهای زینتی. تولید این ویژگی‌ها پرهزینه است و علاوه‌بر آن، درگیری با نرهای دیگر نیز منابع بیشتری مصرف می‌کند.» همین فشارها باعث می‌شود منابع کمتری برای بقا باقی بماند.

الگویی مشابه در پرندگان چندجفتی نیز دیده می‌شود. پائو کارازو از دانشگاه والنسیا می‌گوید: «همین موضوع می‌تواند توضیح دهد چرا برتری طول عمر نرها در پرندگان بسیار کمتر از برتری طول عمر ماده‌ها در پستانداران است.» او توضیح می‌دهد که در پستانداران، هم عامل ژنتیکی و هم انتخاب جنسی در کوتاه‌کردن عمر نرها هم‌راستا عمل می‌کنند، در حالی که در پرندگان این فشارها تا حدی همدیگر را خنثی می‌سازند.

یافته‌ها همچنین نشان داد جنسی که سرمایه‌گذاری بیشتری روی پرورش فرزندان دارد، معمولاً عمر طولانی‌تری پیدا می‌کند. در پستانداران، این نقش اغلب بر عهده ماده‌ها است. در گونه‌های دارای عمر زیاد مانند انسان و سایر نخستی‌ها، این مسئله مزیتی تکاملی به شمار می‌رود، زیرا بقا تا بلوغ فرزندان را تضمین می‌کند.

بااین‌حال، نمونه‌های خلاف قاعده هم مشاهده شد. استارک می‌گوید: «پرندگان شکاری تقریباً خلاف تمام الگوهای دیگر عمل می‌کنند. ماده‌ها بزرگ‌تر هستند و نقش پررنگ‌تری در دفاع از قلمرو دارند؛ اما همچنان بیشتر عمر می‌کنند. علت این موضوع همچنان ناشناخته است.»

همچنین، تحلیل داده‌ها نشان داد که تفاوت‌های طول عمر میان جنس‌ها در باغ‌وحش کمتر از جمعیت‌های طبیعی است. کارازو می‌گوید دلیلش این است که زندگی در اسارت فشارهای محیطی مانند شکار، بیماری یا درگیری را کاهش می‌دهد. کنترل محیطی احتمالاً توضیح می‌دهد چرا تفاوت طول عمر میان زن و مرد در انسان نیز در حال کاهش است، هرچند این شکاف احتمالاً هیچ‌گاه به‌طور کامل از میان نخواهد رفت.

کولچرو در پایان می‌گوید: «تفاوت‌های عمیق فیزیولوژیک و ژنتیکی بین زنان و مردان همچنان وجود دارد. هرچند نمی‌دانیم پزشکی آینده تا کجا پیش خواهد رفت، اما بعید است این تفاوت‌ها کاملاً ناپدید شوند.»

مطالعه در نشریه Science Advances منتشر شده است.

منبع: زومیت