روایت نجات انسان‌ها از جاده فاطمه زهرا (س)

 در سال‌های پایانی جنگ ایران و عراق، جبهه‌های شمال غرب کشور شاهد نبردهایی مهم و سرنوشت‌ساز بود. یکی از عملیات‌های برجسته این دوره، عملیات «بیت‌المقدس ۲» بود که در زمستان سال ۱۳۶۶ با هدف گسترش مناطق تحت کنترل نیروهای ایرانی در منطقه «ماووت» عراق و تسلط بر ارتفاعات راهبردی انجام شد. در این عملیات، احداث «جاده فاطمه زهرا (س)» به‌عنوان یک پروژه بزرگ مهندسی و پشتیبانی، نقشی حیاتی در پیشروی نیروهای ایرانی و تأمین تجهیزات ایفا کرد. این جاده که به همت جهاد سازندگی ساخته شد، نه‌تنها یک مسیر تدارکاتی ساده نبود، بلکه عاملی کلیدی در موفقیت‌های مهندسی رزمی و نجات انسانی آن دوران به شمار می‌رفت.

زمینه عملیات و ضرورت ساخت جاده

پس از موفقیت نیروهای ایرانی در عملیات «نصر ۸» و تصرف ارتفاعات «گرده رش» و عبور از رودخانه «قلعه چولان»، امکان گسترش نیروها در غرب این رودخانه و حرکت به‌سوی شهر مهم «سلیمانیه» فراهم شد. برای تحقق این هدف، باید ارتفاعات مهمی همچون «قمیش»، «دولبشک» و «الاغلو» به کنترل در می‌آمد. اما با فرا رسیدن زمستان و بارش برف سنگین، تردد نیروها و تجهیزات با مشکل جدی مواجه بود. مسیرهای موجود، باریک و لغزنده بودند و جاده‌ای که پیش‌تر در ارتفاعات گرده رش احداث شده بود، پاسخگوی حجم عملیات جدید نبود.

در این شرایط، فرماندهی قرارگاه خاتم‌الانبیا (ص) تصمیم گرفت جاده‌ای جدید و ایمن‌تر برای پشتیبانی عملیات طراحی کند. این مأموریت به واحدهای مهندسی جهاد سازندگی واگذار شد تا جاده‌ای جایگزین به نام جاده فاطمه زهرا (س) احداث شود؛ مسیری که بتواند به‌صورت مستقیم یگان‌های رزمی را به ارتفاعات حساس شمال ماووت برساند.

مسیر و مشخصات جاده فاطمه زهرا (س)

جاده فاطمه زهرا (س) از جنوب ارتفاعات «ژاژیله» آغاز و به‌صورت موازی با رودخانه قلعه چولان به‌سوی شمال شرق امتداد داشت. هدف از ساخت آن، ایجاد دسترسی به ارتفاعات «الاغلو»، «شیخ محمد» و «گوجار» بود. این جاده با طول تقریبی ۸.۵ کیلومتر، به دلیل موقعیت صعب‌العبور منطقه، یکی از دشوارترین پروژه‌های مهندسی در دوران جنگ تحمیلی محسوب می‌شد.

قسمت نخست جاده از جنوب ارتفاع ژاژیله تا انتهای قله ادامه داشت. این بخش به دلیل وجود زمین‌های باتلاقی، مشکلات زیادی ایجاد کرد. گردان‌های مهندسی جهاد خراسان و جهاد دامغان مسئولیت‌های حمل شن، تراشه‌زنی و خاک‌برداری را برعهده گرفتند. در برخی نقاط، به علت باتلاق‌های عمیق ناشی از باران و سیلاب، کامیون‌های سنگین نیز قادر به عبور نبودند. برای حل این مشکل، مهندسان جهاد با استفاده از لوله‌های فلزی و زه‌کشی آب، مسیر را خشک و قابل عبور کردند. در مواردی حتی با ریختن ده‌ها کامیون سنگ نیز سطح جاده تثبیت نمی‌شد تا اینکه با تغییر مسیر جریان آب، راه برای ادامه پروژه باز شد.

چالش‌های فنی و مهندسی در ساخت جاده

یکی از مهم‌ترین مشکلات مهندسان در مسیر جاده، وجود صخره‌های سخت در ارتفاعات ژاژیله بود. تیغه بلدوزرها در برابر این سنگ‌ها مقاومت نداشت و تیم‌های انفجاری جهاد خراسان مجبور شدند با استفاده از مواد منفجره، مسیر را باز کنند. همچنین، در جنوب غربی ارتفاعات، یک گردنه با شیب بسیار تند وجود داشت که عبور از آن خطرناک بود. با تصمیم قرارگاه حمزه سیدالشهدا (ع)، بخش دشوار مسیر به جهاد دامغان واگذار شد و آنان با بهره‌گیری از ماشین‌آلات سنگین موفق شدند مسیر را ایمن کنند.

افزون بر این، طغیان رودخانه‌ها در زمستان ۱۳۶۶ چالش دیگری بود. بارندگی‌های شدید سبب تخریب بخشی از جاده و پل امام رضا (ع) بر روی رودخانه چولان شد. این پل مسیر اصلی تدارکاتی جبهه محسوب می‌شد و تخریب آن نگرانی زیادی ایجاد کرد. خوشبختانه، قرارگاه مهندسی سپاه پیش از این احتمال را پیش‌بینی کرده و در بالادست پل تخریب‌شده، پل فلزی جدیدی احداث کرده بود. این پل که بعداً به نام پل امام علی (ع) شناخته شد، امکان تردد مجدد را فراهم کرد و مسیر جاده فاطمه زهرا (س) را به‌طور کامل قابل استفاده ساخت.

نقش جاده فاطمه زهرا (س) در موفقیت عملیات

با تکمیل جاده فاطمه زهرا (س)، ارتباط تدارکاتی نیروهای ایرانی در محور شمالی جبهه ماووت به‌طور چشمگیری بهبود یافت. این جاده موجب شد تا انتقال تجهیزات، نیرو و تدارکات با سرعت و امنیت بیشتری انجام گیرد. از سوی دیگر، به‌دلیل رسی بودن خاک منطقه، پس از گذر از بخش‌های سنگی، روند ساخت با سرعت بالا ادامه یافت و در مدت کوتاهی مسیر به بهره‌برداری رسید. در نتیجه، واحدهای رزمی سپاه پاسداران توانستند در عملیات بیت‌المقدس ۲ حدود ۷۰ درصد از اهداف ارضی منطقه از جمله ارتفاعات قمیش، ویولان و گلاله را تصرف کنند.

به‌عبارت دیگر، جاده فاطمه زهرا (س) نه‌تنها مسیر پشتیبانی عملیات بود، بلکه به‌عنوان یک شاهراه حیاتی، ساختار لجستیکی نیروهای خودی را در مناطق کوهستانی شمال عراق متحول کرد. این اقدام نمونه‌ای از تلفیق «ایمان»، «دانش مهندسی» و «تلاش جهادگران» در دوران دفاع مقدس بود.

جاده‌ای برای نجات انسان‌ها

یکی از جنبه‌های کمتر شناخته‌شده جاده فاطمه زهرا (س)، نقش انسانی آن در نجات آوارگان کرد عراقی است. در زمستان ۱۳۶۶، ارتش عراق طی یک حمله غافلگیرانه به مناطق کردنشین شمال عراق، بسیاری از روستاها را بمباران کرد و هزاران خانواده ناچار به فرار شدند. بیش از ۱۲۰ هزار آواره عراقی از طریق همین جاده تازه‌ساز به سمت خاک ایران حرکت کردند.

جهادگران که مشغول کارهای عمرانی و مهندسی بودند، کار خود را متوقف کردند تا به کمک این آوارگان بشتابند. آن‌ها با استفاده از ماشین‌آلات سنگین و وسایل نقلیه موجود، خانواده‌های بی‌پناه را از منطقه ماووت به شهر بانه منتقل کردند. این اقدام انسانی در شرایط سخت زمستانی، جلوه‌ای ماندگار از روحیه ایثار و نوع‌دوستی نیروهای جهاد سازندگی بود.

احداث جاده فاطمه زهرا (س) در دوران جنگ تحمیلی را می‌توان یکی از درخشان‌ترین نمونه‌های فعالیت‌های مهندسی و پشتیبانی در جبهه‌های شمال غرب کشور دانست. این جاده نه‌تنها زمینه‌ساز پیشروی و پیروزی نیروهای ایرانی در عملیات بیت‌المقدس ۲ شد، بلکه در عرصه انسانی نیز نقش بزرگی در نجات هزاران آواره ایفا کرد.

با نگاهی به تاریخ دفاع مقدس، می‌توان گفت که پروژه‌هایی مانند جاده فاطمه زهرا (س)، نشان‌دهنده پیوند میان ایمان، تخصص و اراده ملی بودند؛ پیوندی که توانست در سخت‌ترین شرایط جغرافیایی و آب‌وهوایی، مسیر پیروزی را برای رزمندگان ایران هموار کند.

منبع: ایسنا