پاییزِ بدون بادوباران | معمای بزرگ آلودگی ایران و راه‌های فرار از آن

همشهری آنلاین – یکتا فراهانی: هر سال وقتی پاییز از راه می‌رسد، اغلب شهرهای ایران زیر یک سقف سنگین از دود فرومی‌روند؛ سقفی که نه بارانی هست تا آن را از بین ببرد و نه باد تکانش می‌دهد. اما چرا این چرخه آزاردهنده هیچ‌وقت تغییر نمی‌کند؟

فصل‌های آلوده، خشک‌ و کم‌بارش!

پاییز در ایران دیگر معمولاً با آلودگی و صدای سرفه‌های مکرر همراه است. آسمان شهرها از تهران تا مشهد و از اصفهان تا تبریز، تنها چند هفته بعد از سردشدن هوا به رنگ خاکستری تیره درمی‌آید و نفس‌کشیدن تبدیل به چالشی روزمره می‌شود.

اما چگونه در جهان، شهرهایی بسیار پرجمعیت‌تر از ما از توکیو گرفته تا سئول و مکزیکوسیتی توانسته‌اند آلودگی را کاهش دهند، اما پاییز ایران هر سال آلوده‌تر، خشک‌تر و کم‌بارش‌تر می‌شود؟

بیشتر بخوانید:

پایداری جوی و هوای زندانی

پاییز ایران با یک پدیده کلیدی گره‌خورده است: وارونگی دما. در این حالت، لایه گرم‌تر جو روی لایه سردتر زمین قرار می‌گیرد و مثل یک «درپوش شیشه‌ای» اجازه خروج آلودگی را نمی‌دهد.

این پدیده طبیعی است و قابل متوقف کردن هم نیست؛ نه با تعطیلی کارخانه‌ها، نه با کم‌کردن تردد. حتی اگر تمام ماشین‌ها را از شهر جمع کنیم، وارونگی همچنان اتفاق می‌افتد فقط مقدار آلودگی کمتر می‌شود.

چرا باران نمی‌بارد؟

بر اساس گزارش‌های World Meteorological Organization، مسیر سامانه‌های بارشی مدیترانه‌ای در سال‌های اخیر تغییر کرده است و به‌جای حرکت به سمت خاورمیانه، به سمت شمال اروپا و آسیای مرکزی منحرف شده‌اند.

این تغییر ناشی از گرمایش جهانی، افزایش دمای آب‌های مدیترانه و ضعیف‌شدن جریان‌های جوی است؛ درنتیجه پاییز ایران خشک‌تر و کم‌بارش‌تر شده است. وقتی هم باران نیست، هیچ‌چیز نمی‌تواند آلودگی را ‌بشوید.

تولید دود بیشتر از ظرفیت آسمان!

آلودگی ایران یک معادله ساده دارد: «تولید آلودگی بیشتر از ظرفیت تهویه طبیعی» وقتی باد نیست و باران نمی‌بارد، حتی مقدار متوسط آلودگی هم شهر را خفه می‌کند.

طبق گزارش WHO خودروهای فرسوده، موتورهای کاربراتوری بنزینی باکیفیت پایین، گرمایش خانگی و نیروگاه‌های سوخت فسیلی تز جمله عوامل مهم در آلودگی هوا به شمار می‌روند و در مجموع بیش از توان اکولوژیک شهرهای ایران آلودگی تولید می‌کنند.

چرا خاموش‌کردن صنایع کافی نیست؟

در روزهای وارونگی، برخی انتظار دارند تعطیلی کارخانه‌ها مشکل را حل کند. اما داده‌ها نشان می‌دهد صنعت فقط بخش کوچکی از آلودگی پاییزی است. حتی اگر ۳۰ درصد صنایع خاموش شوند، وارونگی همچنان آلودگی را «زندانی» می‌کند.

کشورهای دیگر چطور از این بحران فرار کردند؟

ژاپن: «قانون آهنین توکیو» و حذف کامل خودروهای دودزا ژاپن: طی ۵ سال تمام ماشین‌های قدیمی و موتورها را از شهر جمع کرد. سپس استاندارد سوخت را سخت‌گیرانه کرد و شبکه عمومی را گسترش داد.

سئول؛ از خیابان‌ها ماشین را گرفت، نه از مردم

سئول ۴۰٪ خیابان‌ها را به مسیر دوچرخه و پیاده تبدیل کرد. در نتیجه آلودگی به نصف کاهش پیدا کرد.

در لس‌آنجلس نیز با قانون Clean Air Act، هر کارخانه آلاینده با جریمه‌های میلیاردی روبه‌رو شد. به‌این‌ترتیب در کمتر از ده سال، میزان مه‌دود به یک‌سوم رسید.

راهکارهای واقعی، علمی و قابل‌اجرا برای ایران

حذف موتورسیکلت‌های کاربراتوری؛ این موتورها ۷ تا ۱۰ برابر بیشتر از خودرو آلودگی تولید می‌کنند. حذف آن‌ها می‌تواند آلودگی پاییز را به‌شدت کاهش دهد.

نوسازی تاکسی‌ها و اتوبوس‌ها خودروهای سنگین فرسوده از اصلی‌ترین تولیدکنندگان ذرات معلق هستند؛ بنابراین داشتن برنامه جدی برای جایگزینی آن‌ها ضروری است.

شروع واقعی انرژی پاک

نیروگاه‌های مازوت سوز باید فوراً بازطراحی یا خاموش شوند.

انرژی خورشیدی و بادی در ایران ظرفیت عظیم دارد و هنوز استفاده نمی‌شود.

توسعه حمل‌ونقل عمومی سریع و ارزان

اما تا زمانی که مردم برای هر کار کوچک مجبور به استفاده از خودرو باشند، آلودگی ادامه دارد.

کمربند سبز مؤثر، نه نمادین

در اطراف شهرها باید مناطق سبز وسیع ایجاد شود تا جریان هوا بهتر حرکت کند.

فرار از پاییزهای سمی

آلودگی پاییزی ایران حاصل ترکیب چهار عامل غیرقابل‌کنترل و قابل‌کنترل است:

طبیعت (وارونگی و کم‌باد بودن)، اقلیم (کم‌بارشی)، انسان (خودروها)، و انرژی (سوخت‌های آلاینده). دو عامل اول خارج از اراده دولت‌ها هستند. اگر ایران هم به‌جای راهکارهای مقطعی به اصلاحات بلندمدت رو بیاورد، پاییزهای آینده می‌تواند پاک‌تر باشد.