انسان‌ها در مقایسه با سایر پستانداران، چقدر به همسرانشان وفادار هستند؟

در جدول لیگ وفاداری پستانداران به همسرانشان، انسان‌ها جایگاه هفتم را کسب کرده‌اند که مقامی بالاتر از شامپانزه‌ها، اما پایین‌تر از سگ‌های آبی است.

براساس رتبه‌بندی علمی جدیدی که عادات تولید مثل پستانداران را بررسی کرده است، به نظر می‌رسد انسان‌ها جایگاهی برجسته در میان گونه‌های تک‌همسر دارند، اما برای صدرنشینی در این جدول باید عملکرد خود را بهبود ببخشند تا بتوانند رقبای دیگر را پشت سر بگذارند.

در پژوهشی تازه که توسط دانشگاه کمبریج انجام شده است، انسان‌ها در مقیاس تک‌همسری، در میان ۳۵ گونه پستاندار مورد بررسی، رتبه هفتم را کسب کردند. این جایگاه ما را بالاتر از حیواناتی چون میمون درازدست و میرکت قرار می‌دهد، اما از گونه‌هایی نظیر تامارین‌های سبیلو و سگ‌های آبی اوراسیایی عقب می‌اندازد.

دکتر مارک دایبل، انسان‌شناس تکاملی از کمبریج، توضیح می‌دهد که انسان‌ها در بخش بالایی فهرست گونه‌های تک‌همسر جای می‌گیرند، اما باید توجه داشت که «بیشتر پستانداران، رویکردی بسیار چند جفتی دارند» که اصطلاح علمی آن تعدد زوجات یا چندشریکی است؛ یعنی حیوان با شریک‌های جنسی متعددی جفت‌گیری می‌کند.

خواهر و برادرهای تنی در برابر ناتنی

اگرچه دانشمندان پیش از این نیز نرخ تک‌همسری را در جمعیت‌های انسانی و حیوانی گزارش کرده بودند، دایبل با هدف تعیین جایگاه دقیق انسان نسبت به سایر پستانداران، رویکردی نوین اتخاذ کرد. او داده‌های ژنتیکی حاصل از مطالعات انسانی و حیوانی را تحلیل کرد و برای هر گونه، نسبت خواهر و برادرهای تنی (کامل/Full-siblings) به خواهر و برادرهای ناتنی (نصف/Half-siblings) را محاسبه کرد.

در جوامع انسانی یا حیوانی با سطح بالای تک‌همسری، احتمال اینکه خواهر و برادرها از یک مادر و یک پدر مشترک (تنی) باشند، بیشتر است. در مقابل، جوامعی که عادات جفت‌گیری چندشریکی دارند، به احتمال زیاد درصد بالاتری از خواهر و برادرهای ناتنی را خواهند داشت.

دایبل پس از ارزیابی بیش از ۱۰۰ جمعیت انسانی، دریافت که سطح تک‌همسری در میان انسان‌ها تفاوت چشمگیری دارد. کمترین نرخ مشاهده شده در یک محوطه باستانی مربوط به دوران نوسنگی اولیه در منطقه‌ای به نام کاتس‌ولدز بود، جایی که تنها ۲۶ درصد از خواهر و برادرها تنی بودند. در مقابل، در چهار جمعیت نوسنگی در شمال فرانسه، این نسبت ۱۰۰ درصد کامل بود.

سپس، محققان انسان‌ها و ۳۴ گونه پستاندار دیگر را براساس میانگین نسبت خواهر و برادرهای تنی رتبه‌بندی کردند. یازده گونه برتر که در صدر آن‌ها موش آهوی کالیفرنیا قرار دارد، همگی به‌عنوان گونه‌های تک‌همسر در نظر گرفته می‌شوند، در حالی که ۲۴ گونه پایینی، غیر تک‌همسر محسوب می‌شوند.

نرخ خواهر و برادر تنی در انسان‌ها به‌طور میانگین ۶۶ درصد بود که نشان می‌دهد تعداد خواهر و برادرهای تنی تقریباً دو برابر ناتنی‌ها بوده است. سگ‌های آبی با ۷۲ درصد جلوتر بودند و میرکت‌ها با ۶۰ درصد، اندکی عقب‌تر قرار گرفتند. در مقابل، گوریل‌های کوهستانی تنها ۶ درصد و شامپانزه‌ها و دلفین‌ها هر کدام ۴ درصد خواهر و برادر تنی داشتند.

دکتر دایبل اظهار داشت: «به عنوان انسان‌شناس، ما علاقه‌مند به درک تنوع در جوامع انسانی هستیم، اما این مطالعه گامی فراتر می‌گذارد و می‌گوید، بسیار خوب، اگر ما هر گونه پستاندار دیگری بودیم، به‌طور کلی از توصیف خودمان به عنوان یک گونه تک‌همسر راضی بودیم.»

تکامل غیرمعمول تک‌همسری انسان

اگرچه شامپانزه‌ها و گوریل‌ها خویشاوندان ژنتیکی نزدیک انسان به شمار می‌روند، ساختار اجتماعی آن‌ها بسیار متفاوت است. شامپانزه‌ها عمدتاً چندشریکی هستند، به این معنا که بسیاری از نرها با بسیاری از ماده‌ها جفت‌گیری می‌کنند. گوریل‌ها دارای یک سیستم چندهمسری نر هستند که در آن یک نر غالب با تعدادی از ماده‌ها جفت‌گیری می‌کند.

با توجه به الگوهای جفت‌گیری شامپانزه‌ها و گوریل‌ها، احتمالاً تک‌همسری در انسان در یک گذار بسیار غیرمعمول از زندگی گروهی غیر تک‌همسر تکامل یافته است. علت دقیق این تکامل هنوز کاملاً مشخص نیست، اما در دنیای حیوانات، جفت‌گیری تک‌همسر ارتباطی قوی با تکامل مراقبت پدری دارد. یعنی نرها برای کمک به پرورش فرزندان در کنار ماده‌ها می‌مانند.

رابین دانبار، استاد روانشناسی تکاملی در دانشگاه آکسفورد، اشاره می‌کند که مطالعات پیشین، انسان‌ها را دقیقاً در مرز بین گونه‌های تک‌همسر و چندهمسر قرار داده‌اند. در حالی که برخی حیوانات برای تمام عمر با یک شریک جفت می‌شوند، انسان‌ها اغلب توسط محدودیت‌های مذهبی و دیگر فشارهای اجتماعی به هم پیوند می‌خورند. دانبار می‌افزاید انسان‌ها تمایل به چندهمسری دارند، اما به‌وسیله‌ی تهدیدات اجتماعی یا مذهبی، مجبور به شکلی از تک‌همسری با اکراه می‌شوند.

دکتر کیت اوپی، انسان‌شناس تکاملی از دانشگاه بریستول، معتقد است که نکته‌ی جذاب این پژوهش، پاسخ به این پرسش است که انسان‌ها از ابتدا چگونه به تک‌همسری روی آوردند. او در این باره توضیح می‌دهد: «نزدیک‌ترین خویشاوندان زنده ما، یعنی شامپانزه‌ها و بونوبوها، از یک سیستم جفت‌گیری کاملاً متفاوت پیروی می‌کنند. هم رفتار چندشریکی در شامپانزه‌ها و بونوبوها و هم تک‌همسری در انسان‌ها، راهکارهای متقابلی برای مقابله با بچه‌کشی توسط نرها هستند؛ این پدیده در گونه‌های نخستی‌سان که مغز بزرگ دارند، یک مشکل بسیار جدی و حاد به شمار می‌رود.»

اوپی در ادامه توضیح می‌دهد ماده‌ها یا تلاش می‌کنند با جفت‌گیری با چندین نر (چندشریکی)، نقش پدری را نامشخص سازند، به طوری که همه نرهای گروه ممکن است پدر احتمالی فرزند باشند. یا اینکه راه متضاد را انتخاب کرده و با ایجاد تضمین نسبی پدری، باعث می‌شوند یک نر مشخص روی فرزند سرمایه‌گذاری و از آن مراقبت کند.

به نظر می‌رسد اجداد ما راه دوم را انتخاب کردند؛ راهی که جوامع انسانی را از خویشاوندان نزدیکمان در دنیای حیوانات متمایز کرد.

پژوهش در مجله‌ی Proceedings of the Royal Society B منتشر شده است.

منبع: زومیت